|
|
Michalino, tak jest od dawna. Doszedłem do Rozbicia Dzielnicowego. Krzywousty wybierał biskupów, a biskupi wybrali Łokietka, a mało kto wie jak kk wpłynął na Krzywoustego aby podzielił Polskę jako królestwo na księstwa.
Polska w okresie rozbicia dzielnicowego (inaczej Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego) – okres w historii Polski trwający po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku do koronacji Władysława Łokietka w 1320 roku.
Cechą charakterystyczną tego okresu jest postępujące rozdrobnienie państwa polskiego na coraz mniejsze w znacznej mierze niezależne władztwa terytorialne. Proces ten był związany z rozrastaniem się dynastii Piastów, której każdy członek, zgodnie z polskim prawem zwyczajowym, miał prawo do posiadania części ojcowizny. Podobne procesy zachodziły w dziejach państwa piastowskiego już wcześniej, jednak zwykle udawało się je w miarę szybko zahamować.
Geneza
Na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego Księstwo Polskie zostało podzielone na dzielnice. Seniorem sprawującym władzę zwierzchnią został najstarszy syn Władysław II Wygnaniec, który otrzymał Śląsk i Ziemię lubuską. Mazowsze przypadło Bolesławowi IV Kędzierzawemu, a zachodnia Wielkopolska Mieszkowi III Staremu. Po śmierci Krzywoustego ziemię sandomierską wydzielono Henrykowi Sandomierskiemu, a wdowie Salomei jako oprawę wdowią ziemię łęczycko-sieradzką.
Książę senior miał sprawować władzę w dzielnicy senioralnej, w skład której wchodziła ziemia krakowska, ziemia sandomierska, ziemia kaliska, ziemia łęczycko-sieradzka i Pomorze Gdańskie (ciągnący się południkowo na osi Kraków–Kalisz–Gniezno–Gdańsk pas ziem, który łączył pozostałe dzielnice).
Historia
Przebieg rozbicia
Po śmierci Salomei Władysław II zwany Wygnańcem zajął jej dzielnicę wbrew woli braci. W wyniku wojny między nim i jego braćmi, Władysław II uciekł z kraju w 1146 roku i udał się do Niemiec prosić o pomoc cesarza. Dzielnicę senioralną objął Bolesław Kędzierzawy – w ten sposób to on stał się seniorem. Bolesław nie potrafił utrzymać suwerenności państwa i w wyniku wyprawy cesarskiej w 1157 roku musiał złożyć hołd cesarzowi Fryderykowi Barbarossie. Oddał państwo w lenno oraz zgodził się, aby po śmierci Władysława II Wygnańca jego synowie (Bolesław Wysoki, Mieszko Plątonogi) mogli powrócić do jego dzielnicy dziedzicznej – Śląska.
W roku 1173, po śmierci Bolesława Kędzierzawego, jego rolę jako seniora, księcia oraz pana Krakowa przejął trzeci syn Bolesława Krzywoustego – Mieszko Stary. Po czterech latach ponownie doszło do walki o tron. Mieszko został wygnany, a Kraków opanowany przez najmłodszego z braci, pogrobowca Bolesława III Krzywoustego: Kazimierza II Sprawiedliwego, co oznaczało złamanie zasady senioratu (władza zwierzchnia dla najstarszego z rodu). Kazimierz, w przeciwieństwie do Mieszka, nie próbował przeciwstawiać się możnowładztwu i Kościołowi.
Po śmierci Kazimierza w Krakowie rządził jego syn Leszek Biały. Wraz z jego śmiercią w Gąsawie w 1227 roku ostatecznie zanikła władza centralna (pryncypat). Stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem Polski, powiązane z umacnianiem się separatyzmu księstw dzielnicowych. Nie istniały żadne ponaddzielnicowe urzędy ani prawa. Około połowy XIII wieku Polska składała się z kilkunastu księstw, bez żadnej władzy centralnej. Okres dzielnicowy był okresem walk wewnętrznych pomiędzy rywalizującymi książętami – o władzę i o terytorium.
Krótka charakterystyka okresu
W tym okresie kraj znalazł się w obliczu silnych zagrożeń zewnętrznych, rozbicie oznaczało osłabienie militarne. Wzmógł się napór książąt i margrabiów niemieckich na ziemie zachodnie oraz czeskich na Śląsk. Pomorze Zachodnie i Wielkopolska znalazły się w strefie ekspansji Marchii Brandenburskiej.
Okres dzielnicowy był czasem intensywnego rozwoju gospodarczego i istotnych przemian społecznych. W rolnictwie upowszechnił się system trójpolówki, używanie ugoru jako pastwiska. Zaczęto używać nowocześniejszych narzędzi rolniczych. Stworzono immunitety – zwolnienia dóbr od danin i posług, co zmieniało sytuację wolnych chłopów. Lokowano miasta na prawie niemieckim, skodyfikowano także inne normy osadnicze (prawo polskie, średzkie). Wykształciły się nowe lokalne władze wiejskie oraz reguły feudalnych.
Rozbicie dzielnicowe było charakterystyczne dla przemian ustroju feudalnego. Dochodziło do niego w poszczególnych krajach w różnych okresach ze względu na zróżnicowanie w przebiegu procesów zmian społeczno-gospodarczych.
W czasie rozbicia mimo podziału władzy istniał motyw grupujący wobec ziem dawnej domeny królewskiej, podobny w pewnym aspekcie do współczesnych idei „narodowości” (w późniejszych czasach identyfikowany jako „świadomość” narodowa) – określenie gens polonica – pojawia się u autorów miejscowych i obcych. Motyw odrębnego i jednolitego bytu poza np. pokrewieństwem językowym podtrzywała min. jedność organizacji kościelnej na zmieniać królestwa[1]. Funkcjonowało również w czasie rozbicia określenie Regnum Poloniae.
Skutki rozbicia dzielnicowego
Rozbicie dzielnicowe de facto poskutkowało przekształceniem Polski w luźną konfederację księstw, które łączyła jedynie wspólna głowa państwa oraz (w teorii) polityka zagraniczna. Po wygaśnięciu zasady pryncypatu „konfederacja” przekształciła się w kilkadziesiąt całkowicie niezależnych państewek.
Długi okres trwania rozbicia dzielnicowego przyczynił się do rozbudzenia partykularyzmów regionalnych, wzrostu znaczenia możnowładztwa oraz wyższego duchowieństwa. Brak silnego ośrodka decyzyjnego potrafiącego skupić w swych rękach siły całego królestwa, a także częsty brak współpracy między poszczególnymi książętami nie tylko zahamowania wszelkich ambicji ekspansjonistycznych, lecz także utraty, lub przejście pod zwierchność innych władców dużej części zachodnich terytoriów tytularnych dawnego królestwa (zob. Kresy Zachodnie).
Utrata ziem zachodnich
W okresie rozbicia dzielnicowego usamodzielniły się księstwa pomorskie, zachodnie w XIV wieku uległo wpływom margrabiów brandenburskich oraz cesarskich, a gdańskie w 1308 roku zostało wchłonięte przez państwo krzyżackie. Wcześniej Krzyżacy dzięki bulli papieskiej Grzegorza IX uzyskali w 1234 roku ziemie chełmińską. W 1250 roku Brandenburgia zajęła ziemię lubuską, a w późniejszych latach opanowała ziemie wzdłuż dolnej Warty, Noteci, Drawy i Gwdy; oddzielając Pomorze Zachodnie od Wielkopolski i organizując na tych terenach na przełomie XIV/XV wieku Nową Marchię[2]. W latach 1327–1331 większość władców księstw śląskich złożyła hołd lenny czeskiemu królowi Janowi Luksemburskiemu. Ostatecznie cały obszar pierwotnego piastowskiego śląska znalazł się dużej mierze w krąg zależności od Królestwa Czeskiego (później od Korony Czeskiej) na mocy Układu w Trenczynie w 1335 roku.
Zarówno Brandenburgia, Czechy jak i Państwo Krzyżackie wchodziły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego, więc terytoria zajmowane przez te państwa z automatu stawały się częścią Rzeszy, na których z czasem zaczęła dominować ludność niemieckojęzyczna wskutek tzw. Ostsiedlung. Większość ziem zachodnich, takich jak Ziemia lubuska, Pomorze Zachodnie czy Dolny Śląsk, nie powróciły do Polski po zjednoczeniu monarchii piastowskiej, pozostawały integralną częścią Rzeszy Niemieckiej aż do 1945 roku, kiedy na Konferencji poczdamskiej, w ramach rekompensaty za utracone ziemie wschodnie na rzecz ZSRR, zostały przyznane Polsce (zob. Ziemie Odzyskane).
Książęta i królowie polscy w okresie rozbicia dzielnicowego
Osobny artykuł: Książęta dzielnicowi w Polsce.
Niżej wymienieni książęta sięgnęli po władzę w Krakowie. Od 1138 roku do 1227 tron w Krakowie był związany z władzą zwierzchnią w Polsce.
Portret Imię Data panowania Dynastia
Władysław II Wygnaniec 1138–1146 Piastowie
Bolesław IV Kędzierzawy 1146–1173 Piastowie
Mieszko III Stary 1173–1177 Piastowie
Kazimierz II Sprawiedliwy 1177–1191 Piastowie
Mieszko III Stary 1191 Piastowie
Kazimierz II Sprawiedliwy 1191–1194 Piastowie
Leszek Biały 1194–1195 Piastowie
Mieszko III Stary 1195 Piastowie
Leszek Biały 1195–1199 Piastowie
Mieszko III Stary 1199–1202 Piastowie
Władysław III Laskonogi 1202 lub 1202–1206 Piastowie
Leszek Biały 1202 (1206) –1210 Piastowie
Mieszko IV Plątonogi 1210–1211 Piastowie
Leszek Biały 1211–1227 Piastowie
Władysław III Laskonogi 1227–1228 Piastowie
Henryk I Brodaty 1228–1229 Piastowie
Konrad I Mazowiecki 1229–1230 Piastowie
Władysław III Laskonogi 1230 Piastowie
Konrad I Mazowiecki 1230–1232 Piastowie
Henryk I Brodaty 1232–1238 Piastowie
Henryk II Pobożny 1238–1241 Piastowie
Bolesław II Rogatka 1241 Piastowie
Konrad I Mazowiecki 1241–1243 Piastowie
Bolesław V Wstydliwy 1243–1279 Piastowie
Leszek Czarny 1279–1288 Piastowie
Henryk IV Prawy 1288–1290 Piastowie
Przemysł II 1290–1291 Piastowie
Władysław I Łokietek 1291 Piastowie
Wacław II 1291–1305 Przemyślidzi
Przemysł II 1295–1296[b] Piastowie
Wacław III 1305–1306 Przemyślidzi
Władysław I Łokietek 1306–1320 Piastowie
Listy książąt dzielnicowych na terenach polskich
książęta krakowscy
książęta sandomierscy
książęta wielkopolscy
książęta kujawscy
książęta mazowieccy
książęta łęczyccy i sieradzcy
książęta śląscy
książęta wrocławscy
książęta legnicko-brzescy
książęta świdnicko-jaworscy
książęta ziębiccy
książęta głogowsko-żagańscy
książęta oleśniccy
książęta opolsko-raciborscy
książęta opolscy
książęta cieszyńscy
książęta oświęcimscy
książęta opawscy
władcy ziemi lubuskiej
władcy Pomorza Gdańskiego
Zobacz też
Zobacz publikację
Rozbicie dzielnicowe Polski w Wikibooks
Kolonizacja w Polsce
książęta pomorscy
Władcy Pomorza Zachodniego
Mongolskie najazdy na Polskę
Ściganie przestępców w Polsce w okresie średniowiecza
|
Zablokowano
