Mentalność kacapa...

[Amigoland]

[Amigoland]

[Lothar.]

Nie zapomnij kto im to zrobił Andrzeju. U nas zniewolony chłop pańszczyźniany też sam się nie zrobił. A do dziś się taka mentalność ciągnie.

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Nie zapomnij kto im to zrobił Andrzeju. U nas zniewolony chłop pańszczyźniany też sam się nie zrobił. A do dziś się taka mentalność ciągnie.

Myślisz że Polacy to tchórze? Godzą się na wszystko?

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Nie zapomnij kto im to zrobił Andrzeju. U nas zniewolony chłop pańszczyźniany też sam się nie zrobił. A do dziś się taka mentalność ciągnie.

Jak Polacy mają mentalność chłopa pańszczyźnianego. To jaką mentalność mają kacapy?

[Lothar.]

Homo sovieticus jest pokłosiem komunistycznych czystek dziesięcioleci terroru, łapania niewinnych na ulicach i skazywanie na łagry. Kto się wychylił to kończył smutno. No i nikt się nie wychyla do dziś. A u nas też nie fajnie.

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Nie zapomnij kto im to zrobił Andrzeju. U nas zniewolony chłop pańszczyźniany też sam się nie zrobił. A do dziś się taka mentalność ciągnie.

Myślę Wojtek że za bardzo demonizujesz pańszczyznę w Polsce.

[Lothar.]

Demonizuje niewolnictwo Andrzeju? >;))

Pańszczyzna w Polsce – forma renty feudalnej polegająca na bezpłatnej i przymusowej pracy chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za użytkowanie przez nich posiadanego gospodarstwa[1]. Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.[2][3] Na terenie zaboru austriackiego dekret cesarski z 1797 r. zabronił dziedzicom egzekwowania zaległej pańszczyzny i podwód (dostarczania właścicielowi ziemskiemu koni) w niedzielę i święta[4]. Wraz z likwidacją pańszczyzny nie zniknęły bariery społeczne i materialne czyniące chłopów obywatelem drugiej kategorii. Chłopi pozbawieni praw publicznych, z utrudnionym dostępem do oświaty, rozpoczęli walkę o swoje prawa w tzw. ruchu ludowym[5].
Spis treści

    1 Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
    2 Rodzaje pańszczyzny
    3 Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce
    4 Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce
    5 Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce
    6 Żelarka
    7 Odszkodowania za pańszczyznę
    8 Zobacz też
    9 Przypisy
    10 Bibliografia

Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy feudała za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV wieku nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Przywilej toruński upowszechnił w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II połowie XVI wieku, w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej.

W 1520 r. sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku feudała. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan – np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu – 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny – jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. W XVII w. pańszczyzna osiągała wymiar 6 dni pracy darmowej tygodniowo. W połowie XVII wieku pańszczyzna dochodziła do 4–5 dni, zaś w XVIII wieku nieraz do 6–7 czy też nawet 10 dni w tygodniu[6]. Sporadycznie zdarzały się absurdalne przypadki że z 1/3 łana chłop musiał odpracować 12 dni w tygodniu[7]. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie – po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość „osobodni roboczych” w tygodniu. Księża Śmiglecki i Starowolski popierali ograniczenie pańszczyzny do 3–4 dni w tygodniu[8].

Aż do końca XVII wieku istniały w Polsce centralnej tereny, na których chłop płacił jeszcze czynsz, nie będąc zmuszony do pańszczyzny[9]. Bogatsi chłopi mogli wykupić się z poddaństwa i osiąść w mieście[10].

W dobie reform oświeceniowych, w drugiej połowie XVIII wieku, sytuacja polskiego chłopa uległa poprawie. Piotr Kimla na poparcie tej teorii wskazuje zbiegostwo rosyjskich chłopów na terytorium Rzeczypospolitej, zauważając też, że zjawisko to mogłoby ulec intensyfikacji, gdyby przetrwało państwo polskie i jego Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Konstytucja ta przyznawała wolność wszystkim chłopom, którzy przedostaną się na obszar Polski, co wywowało sprzeciw carowej Katarzyny II, która stwierdziła, że ucieknie „do Polski większa część chłopów z Białej Rusi, a resztę by u mnie bałamucili”. Kimla zauważył też, że uciemiężenie chłopów w Rzeczypospolitej było niekiedy wyolbrzymiane przez cudzoziemskich pisarzy, przede wszystkim francuskich, i używane jako argument usprawiedliwiający rozbiory. Równocześnie wielu z tych pisarzy nie opisywało położenia rosyjskich chłopów, które było cięższe; za takie przedstawianie sprawy dostawali oni uposażenie z Petersburga[11].
Rodzaje pańszczyzny

    Pańszczyzna piesza – główny rodzaj pańszczyzny, obciążający przymusową i darmową pracą wszystkich chłopów, czyli zagrodników, chałupników, a nawet bezrolnych komorników z wyjątkiem kmieci wykonujących zazwyczaj pańszczyznę sprzężajną.
    Pańszczyzna sprzężajna – rodzaj pańszczyzny obciążający chłopów głównie kmieci zobowiązanych do stawienia się do prac z własnym zaprzęgiem[12].
    Pańszczyzna wydziałowa (jutrzyna[13]) – wprowadzona w XVII – XVIII w., jako odpowiedź feudałów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, na którym miały być wykonane wszystkie prace, od orki po zwózkę zbiorów[14].
    Darmocha, daremszczyzny – darmowe i przymusowe prace wykonywane przez chłopów, niewyszczególnione w obowiązującym prawie ani w żadnej umowie między panem a chłopem[15].
    Powaby, tłoki lub gwałty – roboty nadzwyczajne, przymusowe i nieodpłatne wykonywane przez chłopów w okresie intensywnych prac rolnych (np. w czasie żniw, sianokosów lub orki), wynagradzane jedynie poczęstunkiem[16].

Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce

     Osobny artykuł: Historia Żydów w Polsce.

Arendarze propinacji, dzierżawiący zazwyczaj wraz z browarami i karczmami pomocnicze gospodarstwa rolne rzędu małych (zagrodniczych) lub średnich gospodarstw chłopskich stanowili w XVIII w. ponad czwartą część ogółu ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Ludzie ci nie pracowali na roli, lecz wyręczali się pańszczyźnianymi chłopami. Właściciele dóbr (także księża i zakonnicy pełniący funkcje administratorów dóbr duchownych) przekazywali im uzgodnioną w kontraktach liczbę pańszczyźnianych dniówek swoich poddanych[17].
Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce

    1105 r. – przywilej tyniecki, pierwszy z dokumentów ustalający wymiar pańszczyzny w dobrach klasztornych i kościelnych; od XII w. do 1520 r. wymiar pańszczyzny obciążającej chłopów wynosił od 2 do 4 dni w roku[18][19]
    1496 r. – statut piotrkowski – odtąd tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś
    1520 r. – przywilej toruński – podwyższono obowiązek odrabiania pańszczyzny do 1 dnia w tygodniu i objęto nim wszystkich poddanych[20]. Ciągle podwyższana pańszczyzna osiągnęła w XVIII w. w sporadycznych przypadkach 10 dni w tygodniu[19].
    1760 r. – w dobrach magnackich Andrzeja Zamoyskiego pańszczyznę zamieniono chłopom na czynsz[21]
    1776 r. – w projekcie prawa ziemskiego zwanego Kodeksem Zamoyskiego prawną poprawę bytu chłopów podjął Andrzej Zamoyski, kodeks został odrzucony przez sejm w 1780 r.[22]
    1790 r. – autor broszury pt. „Uwagi praktyczne o poddanych polskich” postulował zamianę pańszczyzny na przymusowe oczynszowanie z urzędu[23]
    1794 r. – Tadeusz Kościuszko, przebywając w Bosutowie, wydał 7 czerwca uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[24]
    1794 r. – na mocy uniwersału połanieckiego chłopom przyznano wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny o połowę[25]
    1811 r. – na mocy edyktów z lat 1811–1850 zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru pruskiego[19]. W Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 r.
    1816 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego przez Stanisława Staszica na terenie powiatu hrubieszowskiego, znoszącego pańszczyznę dla chłopów na jego terenie[26]
    1830 r. – Jan Olrych Szaniecki złożył w sejmie projekt zniesienia pańszczyzny, odrzucony przez posłów Królestwa Polskiego[27]
    1846 r. – na mocy ukazu cara Mikołaja I Romanowa w Królestwie Polskim zniesiono pańszczyznę w formie darmoch, powabów i najmu przymusowego[28]
    1848 r. – na mocy patentu z 17 kwietnia 1848 r. zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru austriackiego. Zniesienie pańszczyzny było pokłosiem powstania krakowskiego i rzezi galicyjskiej[29]
    1861 r. – pod wpływem masowej odmowy wykonywania świadczeń na rzecz dworów na mocy ukazu z 4 (16) maja wydanego przez cara Aleksandra II zniesiono pańszczyznę na terenie Królestwa Polskiego[30] w zamian za okup pańszczyźniany.
    1862 r. – ukaz z 5 czerwca wprowadzał w Królestwie zmianę okupu na oczynszowanie[31]
    1863 r. – Rząd Narodowy w manifeście z 22 stycznia aby przyciągnąć masy chłopskie do powstania obiecywał uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim, głosząc: Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością[32].
    1864 r. – ukaz z 19 lutego (2 marca) o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim wydany przez cara Aleksandra II zniósł okup pańszczyźniany i czynsz dzierżawny na rzecz właściciela gruntu, wprowadzając jednolity podatek gruntowy z którego m.in. wypłacano odszkodowania pieniężne przyznane byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi[33]. Ukaz carski wprowadzał pełne i natychmiastowe uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem[34].

Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce

    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich).
    Uzależnienie chłopa od dworu.
    Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy).

     Osobny artykuł: Zbiegostwo chłopów.

Żelarka

Mimo formalnego zniesienia pańszczyzny w XIX wieku na Orawie i Spiszu (w dobrach Salamonów i Jugenfeldów oraz w niektórych dobrach kościelnych), aż do lat 30. XX wieku istniała tzw. żelarka, którą można uznać za pewną formę pańszczyzny[35]. Chłopi, którzy po uwłaszczeniu mieli zbyt mało ziemi, aby się z niej utrzymać, zmuszeni byli ponownie oddać się w zależność feudalną od możnowładcy. W zamian za grunt, mieszkanie i prawo użytkowania dworskich pastwisk, chłop (żelorz) zobowiązany był do świadczenia nieodpłatnej pracy rolnej na rzecz dworu. Formalnie żelorz, w przeciwieństwie do chłopa pańszczyźnianego, posiadał wolność osobistą, mógł np. opuścić swoje miejsce zamieszkania (po wcześniejszym uregulowaniu swoich powinności wobec dworu). Mimo to właściciele ziemscy głęboko ingerowali w życie prywatne żelorzy, m.in. określając minimalny wiek zawarcia przez nich małżeństwa, czy też sprzeciwiając się pracy podejmowanej przez rodzinę żelorza poza dobrami dworskimi.

Wniosek w sprawie zniesienia pańszczyzny na Spiszu i Orawie w 1920 złożył w sejmie poseł Wojciech Roj[36], później m.in. Feliks Gwiżdż[37].

Żelarka została ostatecznie zniesiona ustawą sejmową z dnia 20 marca 1931 r. o likwidacji stosunków żelarskich na Spiszu (Dz. U. RP, nr 37, poz. 288)[37].
Odszkodowania za pańszczyznę

W roku 2014 w polskich mediach pojawił się postulat wypłaty odszkodowań za pańszczyznę. Autorzy tych postulatów sugerują, aby – ze względu na niewyrównany rachunek krzywd, niedoinwestowanie polskiej wsi oraz pośrednie czerpanie zysków z pańszczyzny – Kościół katolicki oraz rodziny szlacheckie ubiegające się w postępowaniach reprywatyzacyjnych o zwrot majątku były zobowiązane dokonywać wpłat na specjalnie utworzony fundusz wiejski służący wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci urodzonych na wsi. Nie bez znaczenia jest również symboliczne wyrównanie krzywd narosłych w toku wieków w wyniku funkcjonowania pańszczyzny w Polsce[38][39].
Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Pańszczyzna w Polsce
        Zobacz w Wikiźródłach hasło Pańszczyzna w Encyklopedii staropolskiej
        Zobacz kolekcję cytatów Pańszczyzna w Polsce w Wikicytatach

    niewolnictwo w Polsce
    okup pańszczyźniany
    nakaz pracy

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Homo sovieticus jest pokłosiem komunistycznych czystek dziesięcioleci terroru, łapania niewinnych na ulicach i skazywanie na łagry. Kto się wychylił to kończył smutno. No i nikt się nie wychyla do dziś. A u nas też nie fajnie.

Zauważ Wojtek że przez ostatnie 30 lat. Rosjanie mogli sobie hasać po całej Europie. Ba! Mogli nawet pracować na zachodzie, chociaż nie byli obywatelami unii. Polacy musieli czekać chyba z 10 lat na szansę podjęcia pracy w unii...A wiesz że oni w swojej konstytucji mają prawo odmowy służby wojskowej? A co robią? Na Donbasie i Ługańsku  wsadzają miejscowych do więzień za odmowę walki na froncie. W samej Rosji również. W tych więzieniach. Tak się ich "resocjalizuje" że skazany po miesiącu sam prosi, żeby go skierowano na front

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Demonizuje niewolnictwo Andrzeju? >;))

Pańszczyzna w Polsce – forma renty feudalnej polegająca na bezpłatnej i przymusowej pracy chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za użytkowanie przez nich posiadanego gospodarstwa[1]. Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.[2][3] Na terenie zaboru austriackiego dekret cesarski z 1797 r. zabronił dziedzicom egzekwowania zaległej pańszczyzny i podwód (dostarczania właścicielowi ziemskiemu koni) w niedzielę i święta[4]. Wraz z likwidacją pańszczyzny nie zniknęły bariery społeczne i materialne czyniące chłopów obywatelem drugiej kategorii. Chłopi pozbawieni praw publicznych, z utrudnionym dostępem do oświaty, rozpoczęli walkę o swoje prawa w tzw. ruchu ludowym[5].
Spis treści

    1 Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
    2 Rodzaje pańszczyzny
    3 Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce
    4 Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce
    5 Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce
    6 Żelarka
    7 Odszkodowania za pańszczyznę
    8 Zobacz też
    9 Przypisy
    10 Bibliografia

Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy feudała za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV wieku nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Przywilej toruński upowszechnił w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II połowie XVI wieku, w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej.

W 1520 r. sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku feudała. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan – np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu – 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny – jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. W XVII w. pańszczyzna osiągała wymiar 6 dni pracy darmowej tygodniowo. W połowie XVII wieku pańszczyzna dochodziła do 4–5 dni, zaś w XVIII wieku nieraz do 6–7 czy też nawet 10 dni w tygodniu[6]. Sporadycznie zdarzały się absurdalne przypadki że z 1/3 łana chłop musiał odpracować 12 dni w tygodniu[7]. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie – po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość „osobodni roboczych” w tygodniu. Księża Śmiglecki i Starowolski popierali ograniczenie pańszczyzny do 3–4 dni w tygodniu[8].

Aż do końca XVII wieku istniały w Polsce centralnej tereny, na których chłop płacił jeszcze czynsz, nie będąc zmuszony do pańszczyzny[9]. Bogatsi chłopi mogli wykupić się z poddaństwa i osiąść w mieście[10].

W dobie reform oświeceniowych, w drugiej połowie XVIII wieku, sytuacja polskiego chłopa uległa poprawie. Piotr Kimla na poparcie tej teorii wskazuje zbiegostwo rosyjskich chłopów na terytorium Rzeczypospolitej, zauważając też, że zjawisko to mogłoby ulec intensyfikacji, gdyby przetrwało państwo polskie i jego Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Konstytucja ta przyznawała wolność wszystkim chłopom, którzy przedostaną się na obszar Polski, co wywowało sprzeciw carowej Katarzyny II, która stwierdziła, że ucieknie „do Polski większa część chłopów z Białej Rusi, a resztę by u mnie bałamucili”. Kimla zauważył też, że uciemiężenie chłopów w Rzeczypospolitej było niekiedy wyolbrzymiane przez cudzoziemskich pisarzy, przede wszystkim francuskich, i używane jako argument usprawiedliwiający rozbiory. Równocześnie wielu z tych pisarzy nie opisywało położenia rosyjskich chłopów, które było cięższe; za takie przedstawianie sprawy dostawali oni uposażenie z Petersburga[11].
Rodzaje pańszczyzny

    Pańszczyzna piesza – główny rodzaj pańszczyzny, obciążający przymusową i darmową pracą wszystkich chłopów, czyli zagrodników, chałupników, a nawet bezrolnych komorników z wyjątkiem kmieci wykonujących zazwyczaj pańszczyznę sprzężajną.
    Pańszczyzna sprzężajna – rodzaj pańszczyzny obciążający chłopów głównie kmieci zobowiązanych do stawienia się do prac z własnym zaprzęgiem[12].
    Pańszczyzna wydziałowa (jutrzyna[13]) – wprowadzona w XVII – XVIII w., jako odpowiedź feudałów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, na którym miały być wykonane wszystkie prace, od orki po zwózkę zbiorów[14].
    Darmocha, daremszczyzny – darmowe i przymusowe prace wykonywane przez chłopów, niewyszczególnione w obowiązującym prawie ani w żadnej umowie między panem a chłopem[15].
    Powaby, tłoki lub gwałty – roboty nadzwyczajne, przymusowe i nieodpłatne wykonywane przez chłopów w okresie intensywnych prac rolnych (np. w czasie żniw, sianokosów lub orki), wynagradzane jedynie poczęstunkiem[16].

Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce

     Osobny artykuł: Historia Żydów w Polsce.

Arendarze propinacji, dzierżawiący zazwyczaj wraz z browarami i karczmami pomocnicze gospodarstwa rolne rzędu małych (zagrodniczych) lub średnich gospodarstw chłopskich stanowili w XVIII w. ponad czwartą część ogółu ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Ludzie ci nie pracowali na roli, lecz wyręczali się pańszczyźnianymi chłopami. Właściciele dóbr (także księża i zakonnicy pełniący funkcje administratorów dóbr duchownych) przekazywali im uzgodnioną w kontraktach liczbę pańszczyźnianych dniówek swoich poddanych[17].
Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce

    1105 r. – przywilej tyniecki, pierwszy z dokumentów ustalający wymiar pańszczyzny w dobrach klasztornych i kościelnych; od XII w. do 1520 r. wymiar pańszczyzny obciążającej chłopów wynosił od 2 do 4 dni w roku[18][19]
    1496 r. – statut piotrkowski – odtąd tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś
    1520 r. – przywilej toruński – podwyższono obowiązek odrabiania pańszczyzny do 1 dnia w tygodniu i objęto nim wszystkich poddanych[20]. Ciągle podwyższana pańszczyzna osiągnęła w XVIII w. w sporadycznych przypadkach 10 dni w tygodniu[19].
    1760 r. – w dobrach magnackich Andrzeja Zamoyskiego pańszczyznę zamieniono chłopom na czynsz[21]
    1776 r. – w projekcie prawa ziemskiego zwanego Kodeksem Zamoyskiego prawną poprawę bytu chłopów podjął Andrzej Zamoyski, kodeks został odrzucony przez sejm w 1780 r.[22]
    1790 r. – autor broszury pt. „Uwagi praktyczne o poddanych polskich” postulował zamianę pańszczyzny na przymusowe oczynszowanie z urzędu[23]
    1794 r. – Tadeusz Kościuszko, przebywając w Bosutowie, wydał 7 czerwca uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[24]
    1794 r. – na mocy uniwersału połanieckiego chłopom przyznano wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny o połowę[25]
    1811 r. – na mocy edyktów z lat 1811–1850 zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru pruskiego[19]. W Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 r.
    1816 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego przez Stanisława Staszica na terenie powiatu hrubieszowskiego, znoszącego pańszczyznę dla chłopów na jego terenie[26]
    1830 r. – Jan Olrych Szaniecki złożył w sejmie projekt zniesienia pańszczyzny, odrzucony przez posłów Królestwa Polskiego[27]
    1846 r. – na mocy ukazu cara Mikołaja I Romanowa w Królestwie Polskim zniesiono pańszczyznę w formie darmoch, powabów i najmu przymusowego[28]
    1848 r. – na mocy patentu z 17 kwietnia 1848 r. zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru austriackiego. Zniesienie pańszczyzny było pokłosiem powstania krakowskiego i rzezi galicyjskiej[29]
    1861 r. – pod wpływem masowej odmowy wykonywania świadczeń na rzecz dworów na mocy ukazu z 4 (16) maja wydanego przez cara Aleksandra II zniesiono pańszczyznę na terenie Królestwa Polskiego[30] w zamian za okup pańszczyźniany.
    1862 r. – ukaz z 5 czerwca wprowadzał w Królestwie zmianę okupu na oczynszowanie[31]
    1863 r. – Rząd Narodowy w manifeście z 22 stycznia aby przyciągnąć masy chłopskie do powstania obiecywał uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim, głosząc: Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością[32].
    1864 r. – ukaz z 19 lutego (2 marca) o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim wydany przez cara Aleksandra II zniósł okup pańszczyźniany i czynsz dzierżawny na rzecz właściciela gruntu, wprowadzając jednolity podatek gruntowy z którego m.in. wypłacano odszkodowania pieniężne przyznane byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi[33]. Ukaz carski wprowadzał pełne i natychmiastowe uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem[34].

Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce

    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich).
    Uzależnienie chłopa od dworu.
    Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy).

     Osobny artykuł: Zbiegostwo chłopów.

Żelarka

Mimo formalnego zniesienia pańszczyzny w XIX wieku na Orawie i Spiszu (w dobrach Salamonów i Jugenfeldów oraz w niektórych dobrach kościelnych), aż do lat 30. XX wieku istniała tzw. żelarka, którą można uznać za pewną formę pańszczyzny[35]. Chłopi, którzy po uwłaszczeniu mieli zbyt mało ziemi, aby się z niej utrzymać, zmuszeni byli ponownie oddać się w zależność feudalną od możnowładcy. W zamian za grunt, mieszkanie i prawo użytkowania dworskich pastwisk, chłop (żelorz) zobowiązany był do świadczenia nieodpłatnej pracy rolnej na rzecz dworu. Formalnie żelorz, w przeciwieństwie do chłopa pańszczyźnianego, posiadał wolność osobistą, mógł np. opuścić swoje miejsce zamieszkania (po wcześniejszym uregulowaniu swoich powinności wobec dworu). Mimo to właściciele ziemscy głęboko ingerowali w życie prywatne żelorzy, m.in. określając minimalny wiek zawarcia przez nich małżeństwa, czy też sprzeciwiając się pracy podejmowanej przez rodzinę żelorza poza dobrami dworskimi.

Wniosek w sprawie zniesienia pańszczyzny na Spiszu i Orawie w 1920 złożył w sejmie poseł Wojciech Roj[36], później m.in. Feliks Gwiżdż[37].

Żelarka została ostatecznie zniesiona ustawą sejmową z dnia 20 marca 1931 r. o likwidacji stosunków żelarskich na Spiszu (Dz. U. RP, nr 37, poz. 288)[37].
Odszkodowania za pańszczyznę

W roku 2014 w polskich mediach pojawił się postulat wypłaty odszkodowań za pańszczyznę. Autorzy tych postulatów sugerują, aby – ze względu na niewyrównany rachunek krzywd, niedoinwestowanie polskiej wsi oraz pośrednie czerpanie zysków z pańszczyzny – Kościół katolicki oraz rodziny szlacheckie ubiegające się w postępowaniach reprywatyzacyjnych o zwrot majątku były zobowiązane dokonywać wpłat na specjalnie utworzony fundusz wiejski służący wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci urodzonych na wsi. Nie bez znaczenia jest również symboliczne wyrównanie krzywd narosłych w toku wieków w wyniku funkcjonowania pańszczyzny w Polsce[38][39].
Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Pańszczyzna w Polsce
        Zobacz w Wikiźródłach hasło Pańszczyzna w Encyklopedii staropolskiej
        Zobacz kolekcję cytatów Pańszczyzna w Polsce w Wikicytatach

    niewolnictwo w Polsce
    okup pańszczyźniany
    nakaz pracy

A co powiesz o współczesnym niewolnictwie? Przecież sam za nim jesteś...Żadnych pieniędzy nierobom, przecież to twoje hasło?

[Lothar.]

Nie wiem czy wiesz Andrzeju że WP idzie ochotniczo pod rozkazy ukraińców na rozkaz pana Bidena. I na dobrą sprawę nie mamy wojska i jesteśmy w stanie wojny z rosją o amerykańskie interesy. A stany się wycofują bo będą walczyć do ostatniego Polaka. Cieszysz się?

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Demonizuje niewolnictwo Andrzeju? >;))

Pańszczyzna w Polsce – forma renty feudalnej polegająca na bezpłatnej i przymusowej pracy chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za użytkowanie przez nich posiadanego gospodarstwa[1]. Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.[2][3] Na terenie zaboru austriackiego dekret cesarski z 1797 r. zabronił dziedzicom egzekwowania zaległej pańszczyzny i podwód (dostarczania właścicielowi ziemskiemu koni) w niedzielę i święta[4]. Wraz z likwidacją pańszczyzny nie zniknęły bariery społeczne i materialne czyniące chłopów obywatelem drugiej kategorii. Chłopi pozbawieni praw publicznych, z utrudnionym dostępem do oświaty, rozpoczęli walkę o swoje prawa w tzw. ruchu ludowym[5].
Spis treści

    1 Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
    2 Rodzaje pańszczyzny
    3 Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce
    4 Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce
    5 Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce
    6 Żelarka
    7 Odszkodowania za pańszczyznę
    8 Zobacz też
    9 Przypisy
    10 Bibliografia

Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy feudała za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV wieku nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Przywilej toruński upowszechnił w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II połowie XVI wieku, w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej.

W 1520 r. sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku feudała. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan – np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu – 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny – jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. W XVII w. pańszczyzna osiągała wymiar 6 dni pracy darmowej tygodniowo. W połowie XVII wieku pańszczyzna dochodziła do 4–5 dni, zaś w XVIII wieku nieraz do 6–7 czy też nawet 10 dni w tygodniu[6]. Sporadycznie zdarzały się absurdalne przypadki że z 1/3 łana chłop musiał odpracować 12 dni w tygodniu[7]. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie – po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość „osobodni roboczych” w tygodniu. Księża Śmiglecki i Starowolski popierali ograniczenie pańszczyzny do 3–4 dni w tygodniu[8].

Aż do końca XVII wieku istniały w Polsce centralnej tereny, na których chłop płacił jeszcze czynsz, nie będąc zmuszony do pańszczyzny[9]. Bogatsi chłopi mogli wykupić się z poddaństwa i osiąść w mieście[10].

W dobie reform oświeceniowych, w drugiej połowie XVIII wieku, sytuacja polskiego chłopa uległa poprawie. Piotr Kimla na poparcie tej teorii wskazuje zbiegostwo rosyjskich chłopów na terytorium Rzeczypospolitej, zauważając też, że zjawisko to mogłoby ulec intensyfikacji, gdyby przetrwało państwo polskie i jego Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Konstytucja ta przyznawała wolność wszystkim chłopom, którzy przedostaną się na obszar Polski, co wywowało sprzeciw carowej Katarzyny II, która stwierdziła, że ucieknie „do Polski większa część chłopów z Białej Rusi, a resztę by u mnie bałamucili”. Kimla zauważył też, że uciemiężenie chłopów w Rzeczypospolitej było niekiedy wyolbrzymiane przez cudzoziemskich pisarzy, przede wszystkim francuskich, i używane jako argument usprawiedliwiający rozbiory. Równocześnie wielu z tych pisarzy nie opisywało położenia rosyjskich chłopów, które było cięższe; za takie przedstawianie sprawy dostawali oni uposażenie z Petersburga[11].
Rodzaje pańszczyzny

    Pańszczyzna piesza – główny rodzaj pańszczyzny, obciążający przymusową i darmową pracą wszystkich chłopów, czyli zagrodników, chałupników, a nawet bezrolnych komorników z wyjątkiem kmieci wykonujących zazwyczaj pańszczyznę sprzężajną.
    Pańszczyzna sprzężajna – rodzaj pańszczyzny obciążający chłopów głównie kmieci zobowiązanych do stawienia się do prac z własnym zaprzęgiem[12].
    Pańszczyzna wydziałowa (jutrzyna[13]) – wprowadzona w XVII – XVIII w., jako odpowiedź feudałów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, na którym miały być wykonane wszystkie prace, od orki po zwózkę zbiorów[14].
    Darmocha, daremszczyzny – darmowe i przymusowe prace wykonywane przez chłopów, niewyszczególnione w obowiązującym prawie ani w żadnej umowie między panem a chłopem[15].
    Powaby, tłoki lub gwałty – roboty nadzwyczajne, przymusowe i nieodpłatne wykonywane przez chłopów w okresie intensywnych prac rolnych (np. w czasie żniw, sianokosów lub orki), wynagradzane jedynie poczęstunkiem[16].

Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce

     Osobny artykuł: Historia Żydów w Polsce.

Arendarze propinacji, dzierżawiący zazwyczaj wraz z browarami i karczmami pomocnicze gospodarstwa rolne rzędu małych (zagrodniczych) lub średnich gospodarstw chłopskich stanowili w XVIII w. ponad czwartą część ogółu ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Ludzie ci nie pracowali na roli, lecz wyręczali się pańszczyźnianymi chłopami. Właściciele dóbr (także księża i zakonnicy pełniący funkcje administratorów dóbr duchownych) przekazywali im uzgodnioną w kontraktach liczbę pańszczyźnianych dniówek swoich poddanych[17].
Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce

    1105 r. – przywilej tyniecki, pierwszy z dokumentów ustalający wymiar pańszczyzny w dobrach klasztornych i kościelnych; od XII w. do 1520 r. wymiar pańszczyzny obciążającej chłopów wynosił od 2 do 4 dni w roku[18][19]
    1496 r. – statut piotrkowski – odtąd tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś
    1520 r. – przywilej toruński – podwyższono obowiązek odrabiania pańszczyzny do 1 dnia w tygodniu i objęto nim wszystkich poddanych[20]. Ciągle podwyższana pańszczyzna osiągnęła w XVIII w. w sporadycznych przypadkach 10 dni w tygodniu[19].
    1760 r. – w dobrach magnackich Andrzeja Zamoyskiego pańszczyznę zamieniono chłopom na czynsz[21]
    1776 r. – w projekcie prawa ziemskiego zwanego Kodeksem Zamoyskiego prawną poprawę bytu chłopów podjął Andrzej Zamoyski, kodeks został odrzucony przez sejm w 1780 r.[22]
    1790 r. – autor broszury pt. „Uwagi praktyczne o poddanych polskich” postulował zamianę pańszczyzny na przymusowe oczynszowanie z urzędu[23]
    1794 r. – Tadeusz Kościuszko, przebywając w Bosutowie, wydał 7 czerwca uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[24]
    1794 r. – na mocy uniwersału połanieckiego chłopom przyznano wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny o połowę[25]
    1811 r. – na mocy edyktów z lat 1811–1850 zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru pruskiego[19]. W Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 r.
    1816 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego przez Stanisława Staszica na terenie powiatu hrubieszowskiego, znoszącego pańszczyznę dla chłopów na jego terenie[26]
    1830 r. – Jan Olrych Szaniecki złożył w sejmie projekt zniesienia pańszczyzny, odrzucony przez posłów Królestwa Polskiego[27]
    1846 r. – na mocy ukazu cara Mikołaja I Romanowa w Królestwie Polskim zniesiono pańszczyznę w formie darmoch, powabów i najmu przymusowego[28]
    1848 r. – na mocy patentu z 17 kwietnia 1848 r. zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru austriackiego. Zniesienie pańszczyzny było pokłosiem powstania krakowskiego i rzezi galicyjskiej[29]
    1861 r. – pod wpływem masowej odmowy wykonywania świadczeń na rzecz dworów na mocy ukazu z 4 (16) maja wydanego przez cara Aleksandra II zniesiono pańszczyznę na terenie Królestwa Polskiego[30] w zamian za okup pańszczyźniany.
    1862 r. – ukaz z 5 czerwca wprowadzał w Królestwie zmianę okupu na oczynszowanie[31]
    1863 r. – Rząd Narodowy w manifeście z 22 stycznia aby przyciągnąć masy chłopskie do powstania obiecywał uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim, głosząc: Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością[32].
    1864 r. – ukaz z 19 lutego (2 marca) o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim wydany przez cara Aleksandra II zniósł okup pańszczyźniany i czynsz dzierżawny na rzecz właściciela gruntu, wprowadzając jednolity podatek gruntowy z którego m.in. wypłacano odszkodowania pieniężne przyznane byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi[33]. Ukaz carski wprowadzał pełne i natychmiastowe uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem[34].

Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce

    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich).
    Uzależnienie chłopa od dworu.
    Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy).

     Osobny artykuł: Zbiegostwo chłopów.

Żelarka

Mimo formalnego zniesienia pańszczyzny w XIX wieku na Orawie i Spiszu (w dobrach Salamonów i Jugenfeldów oraz w niektórych dobrach kościelnych), aż do lat 30. XX wieku istniała tzw. żelarka, którą można uznać za pewną formę pańszczyzny[35]. Chłopi, którzy po uwłaszczeniu mieli zbyt mało ziemi, aby się z niej utrzymać, zmuszeni byli ponownie oddać się w zależność feudalną od możnowładcy. W zamian za grunt, mieszkanie i prawo użytkowania dworskich pastwisk, chłop (żelorz) zobowiązany był do świadczenia nieodpłatnej pracy rolnej na rzecz dworu. Formalnie żelorz, w przeciwieństwie do chłopa pańszczyźnianego, posiadał wolność osobistą, mógł np. opuścić swoje miejsce zamieszkania (po wcześniejszym uregulowaniu swoich powinności wobec dworu). Mimo to właściciele ziemscy głęboko ingerowali w życie prywatne żelorzy, m.in. określając minimalny wiek zawarcia przez nich małżeństwa, czy też sprzeciwiając się pracy podejmowanej przez rodzinę żelorza poza dobrami dworskimi.

Wniosek w sprawie zniesienia pańszczyzny na Spiszu i Orawie w 1920 złożył w sejmie poseł Wojciech Roj[36], później m.in. Feliks Gwiżdż[37].

Żelarka została ostatecznie zniesiona ustawą sejmową z dnia 20 marca 1931 r. o likwidacji stosunków żelarskich na Spiszu (Dz. U. RP, nr 37, poz. 288)[37].
Odszkodowania za pańszczyznę

W roku 2014 w polskich mediach pojawił się postulat wypłaty odszkodowań za pańszczyznę. Autorzy tych postulatów sugerują, aby – ze względu na niewyrównany rachunek krzywd, niedoinwestowanie polskiej wsi oraz pośrednie czerpanie zysków z pańszczyzny – Kościół katolicki oraz rodziny szlacheckie ubiegające się w postępowaniach reprywatyzacyjnych o zwrot majątku były zobowiązane dokonywać wpłat na specjalnie utworzony fundusz wiejski służący wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci urodzonych na wsi. Nie bez znaczenia jest również symboliczne wyrównanie krzywd narosłych w toku wieków w wyniku funkcjonowania pańszczyzny w Polsce[38][39].
Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Pańszczyzna w Polsce
        Zobacz w Wikiźródłach hasło Pańszczyzna w Encyklopedii staropolskiej
        Zobacz kolekcję cytatów Pańszczyzna w Polsce w Wikicytatach

    niewolnictwo w Polsce
    okup pańszczyźniany
    nakaz pracy

Wojtek? Ja staram się sprawy samemu rozstrzygnąć nie opieram się na innych zdaniach. Chodzi mi np. O to..."
    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich)." Co ci to przypomina? Przecież to klasyczna gospodarka PRL-u. Chociaż wmawiano ludziom że to wszystko nasze. Teraz do meritum. Użyczasz chłopu swoją ziemię. Do zamieszkania i życia. Żądasz w zamian tylko 3 dni, żeby u ciebie pracował. Czy to zły interes? Przychodzisz pusty goły i wesoły. Dostajesz robotę, co prawda tylko 3 dni. A resztę tygodnia pracujesz na własne konto. Ale nie płacisz nic, nie płacisz za pobyt na tej ziemi, ani żadnego czynszu. Tylko odrabiasz, te pieniądze...

[Amigoland]

Lothar. napisał/a

Nie wiem czy wiesz Andrzeju że WP idzie ochotniczo pod rozkazy ukraińców na rozkaz pana Bidena. I na dobrą sprawę nie mamy wojska i jesteśmy w stanie wojny z rosją o amerykańskie interesy. A stany się wycofują bo będą walczyć do ostatniego Polaka. Cieszysz się?

Wiem o tym. I to nie żadne WP. Tylko Legioniści, czyli najemnicy. On na Ukrainie nie ma prawa mieć munduru z orzełkiem. Jak nie ma polskiego munduru, nie jest żadnym żołnierzem WP. Ale tego pewnie Ator nie wie Obok Polaków będą nowe legiony z innych krajów Europy, nawet Niemiec. Większość to będą zwiadowcy i sabotażyści, czyli oddziały specjalne których Ukraina ma za mało...

[Amigoland]

Amigoland napisał/a

Lothar. napisał/a

Demonizuje niewolnictwo Andrzeju? >;))

Pańszczyzna w Polsce – forma renty feudalnej polegająca na bezpłatnej i przymusowej pracy chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za użytkowanie przez nich posiadanego gospodarstwa[1]. Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.[2][3] Na terenie zaboru austriackiego dekret cesarski z 1797 r. zabronił dziedzicom egzekwowania zaległej pańszczyzny i podwód (dostarczania właścicielowi ziemskiemu koni) w niedzielę i święta[4]. Wraz z likwidacją pańszczyzny nie zniknęły bariery społeczne i materialne czyniące chłopów obywatelem drugiej kategorii. Chłopi pozbawieni praw publicznych, z utrudnionym dostępem do oświaty, rozpoczęli walkę o swoje prawa w tzw. ruchu ludowym[5].
Spis treści

    1 Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
    2 Rodzaje pańszczyzny
    3 Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce
    4 Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce
    5 Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce
    6 Żelarka
    7 Odszkodowania za pańszczyznę
    8 Zobacz też
    9 Przypisy
    10 Bibliografia

Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy feudała za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV wieku nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Przywilej toruński upowszechnił w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II połowie XVI wieku, w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej.

W 1520 r. sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku feudała. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan – np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu – 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny – jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. W XVII w. pańszczyzna osiągała wymiar 6 dni pracy darmowej tygodniowo. W połowie XVII wieku pańszczyzna dochodziła do 4–5 dni, zaś w XVIII wieku nieraz do 6–7 czy też nawet 10 dni w tygodniu[6]. Sporadycznie zdarzały się absurdalne przypadki że z 1/3 łana chłop musiał odpracować 12 dni w tygodniu[7]. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie – po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość „osobodni roboczych” w tygodniu. Księża Śmiglecki i Starowolski popierali ograniczenie pańszczyzny do 3–4 dni w tygodniu[8].

Aż do końca XVII wieku istniały w Polsce centralnej tereny, na których chłop płacił jeszcze czynsz, nie będąc zmuszony do pańszczyzny[9]. Bogatsi chłopi mogli wykupić się z poddaństwa i osiąść w mieście[10].

W dobie reform oświeceniowych, w drugiej połowie XVIII wieku, sytuacja polskiego chłopa uległa poprawie. Piotr Kimla na poparcie tej teorii wskazuje zbiegostwo rosyjskich chłopów na terytorium Rzeczypospolitej, zauważając też, że zjawisko to mogłoby ulec intensyfikacji, gdyby przetrwało państwo polskie i jego Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Konstytucja ta przyznawała wolność wszystkim chłopom, którzy przedostaną się na obszar Polski, co wywowało sprzeciw carowej Katarzyny II, która stwierdziła, że ucieknie „do Polski większa część chłopów z Białej Rusi, a resztę by u mnie bałamucili”. Kimla zauważył też, że uciemiężenie chłopów w Rzeczypospolitej było niekiedy wyolbrzymiane przez cudzoziemskich pisarzy, przede wszystkim francuskich, i używane jako argument usprawiedliwiający rozbiory. Równocześnie wielu z tych pisarzy nie opisywało położenia rosyjskich chłopów, które było cięższe; za takie przedstawianie sprawy dostawali oni uposażenie z Petersburga[11].
Rodzaje pańszczyzny

    Pańszczyzna piesza – główny rodzaj pańszczyzny, obciążający przymusową i darmową pracą wszystkich chłopów, czyli zagrodników, chałupników, a nawet bezrolnych komorników z wyjątkiem kmieci wykonujących zazwyczaj pańszczyznę sprzężajną.
    Pańszczyzna sprzężajna – rodzaj pańszczyzny obciążający chłopów głównie kmieci zobowiązanych do stawienia się do prac z własnym zaprzęgiem[12].
    Pańszczyzna wydziałowa (jutrzyna[13]) – wprowadzona w XVII – XVIII w., jako odpowiedź feudałów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, na którym miały być wykonane wszystkie prace, od orki po zwózkę zbiorów[14].
    Darmocha, daremszczyzny – darmowe i przymusowe prace wykonywane przez chłopów, niewyszczególnione w obowiązującym prawie ani w żadnej umowie między panem a chłopem[15].
    Powaby, tłoki lub gwałty – roboty nadzwyczajne, przymusowe i nieodpłatne wykonywane przez chłopów w okresie intensywnych prac rolnych (np. w czasie żniw, sianokosów lub orki), wynagradzane jedynie poczęstunkiem[16].

Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce

     Osobny artykuł: Historia Żydów w Polsce.

Arendarze propinacji, dzierżawiący zazwyczaj wraz z browarami i karczmami pomocnicze gospodarstwa rolne rzędu małych (zagrodniczych) lub średnich gospodarstw chłopskich stanowili w XVIII w. ponad czwartą część ogółu ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Ludzie ci nie pracowali na roli, lecz wyręczali się pańszczyźnianymi chłopami. Właściciele dóbr (także księża i zakonnicy pełniący funkcje administratorów dóbr duchownych) przekazywali im uzgodnioną w kontraktach liczbę pańszczyźnianych dniówek swoich poddanych[17].
Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce

    1105 r. – przywilej tyniecki, pierwszy z dokumentów ustalający wymiar pańszczyzny w dobrach klasztornych i kościelnych; od XII w. do 1520 r. wymiar pańszczyzny obciążającej chłopów wynosił od 2 do 4 dni w roku[18][19]
    1496 r. – statut piotrkowski – odtąd tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś
    1520 r. – przywilej toruński – podwyższono obowiązek odrabiania pańszczyzny do 1 dnia w tygodniu i objęto nim wszystkich poddanych[20]. Ciągle podwyższana pańszczyzna osiągnęła w XVIII w. w sporadycznych przypadkach 10 dni w tygodniu[19].
    1760 r. – w dobrach magnackich Andrzeja Zamoyskiego pańszczyznę zamieniono chłopom na czynsz[21]
    1776 r. – w projekcie prawa ziemskiego zwanego Kodeksem Zamoyskiego prawną poprawę bytu chłopów podjął Andrzej Zamoyski, kodeks został odrzucony przez sejm w 1780 r.[22]
    1790 r. – autor broszury pt. „Uwagi praktyczne o poddanych polskich” postulował zamianę pańszczyzny na przymusowe oczynszowanie z urzędu[23]
    1794 r. – Tadeusz Kościuszko, przebywając w Bosutowie, wydał 7 czerwca uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[24]
    1794 r. – na mocy uniwersału połanieckiego chłopom przyznano wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny o połowę[25]
    1811 r. – na mocy edyktów z lat 1811–1850 zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru pruskiego[19]. W Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 r.
    1816 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego przez Stanisława Staszica na terenie powiatu hrubieszowskiego, znoszącego pańszczyznę dla chłopów na jego terenie[26]
    1830 r. – Jan Olrych Szaniecki złożył w sejmie projekt zniesienia pańszczyzny, odrzucony przez posłów Królestwa Polskiego[27]
    1846 r. – na mocy ukazu cara Mikołaja I Romanowa w Królestwie Polskim zniesiono pańszczyznę w formie darmoch, powabów i najmu przymusowego[28]
    1848 r. – na mocy patentu z 17 kwietnia 1848 r. zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru austriackiego. Zniesienie pańszczyzny było pokłosiem powstania krakowskiego i rzezi galicyjskiej[29]
    1861 r. – pod wpływem masowej odmowy wykonywania świadczeń na rzecz dworów na mocy ukazu z 4 (16) maja wydanego przez cara Aleksandra II zniesiono pańszczyznę na terenie Królestwa Polskiego[30] w zamian za okup pańszczyźniany.
    1862 r. – ukaz z 5 czerwca wprowadzał w Królestwie zmianę okupu na oczynszowanie[31]
    1863 r. – Rząd Narodowy w manifeście z 22 stycznia aby przyciągnąć masy chłopskie do powstania obiecywał uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim, głosząc: Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością[32].
    1864 r. – ukaz z 19 lutego (2 marca) o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim wydany przez cara Aleksandra II zniósł okup pańszczyźniany i czynsz dzierżawny na rzecz właściciela gruntu, wprowadzając jednolity podatek gruntowy z którego m.in. wypłacano odszkodowania pieniężne przyznane byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi[33]. Ukaz carski wprowadzał pełne i natychmiastowe uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem[34].

Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce

    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich).
    Uzależnienie chłopa od dworu.
    Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy).

     Osobny artykuł: Zbiegostwo chłopów.

Żelarka

Mimo formalnego zniesienia pańszczyzny w XIX wieku na Orawie i Spiszu (w dobrach Salamonów i Jugenfeldów oraz w niektórych dobrach kościelnych), aż do lat 30. XX wieku istniała tzw. żelarka, którą można uznać za pewną formę pańszczyzny[35]. Chłopi, którzy po uwłaszczeniu mieli zbyt mało ziemi, aby się z niej utrzymać, zmuszeni byli ponownie oddać się w zależność feudalną od możnowładcy. W zamian za grunt, mieszkanie i prawo użytkowania dworskich pastwisk, chłop (żelorz) zobowiązany był do świadczenia nieodpłatnej pracy rolnej na rzecz dworu. Formalnie żelorz, w przeciwieństwie do chłopa pańszczyźnianego, posiadał wolność osobistą, mógł np. opuścić swoje miejsce zamieszkania (po wcześniejszym uregulowaniu swoich powinności wobec dworu). Mimo to właściciele ziemscy głęboko ingerowali w życie prywatne żelorzy, m.in. określając minimalny wiek zawarcia przez nich małżeństwa, czy też sprzeciwiając się pracy podejmowanej przez rodzinę żelorza poza dobrami dworskimi.

Wniosek w sprawie zniesienia pańszczyzny na Spiszu i Orawie w 1920 złożył w sejmie poseł Wojciech Roj[36], później m.in. Feliks Gwiżdż[37].

Żelarka została ostatecznie zniesiona ustawą sejmową z dnia 20 marca 1931 r. o likwidacji stosunków żelarskich na Spiszu (Dz. U. RP, nr 37, poz. 288)[37].
Odszkodowania za pańszczyznę

W roku 2014 w polskich mediach pojawił się postulat wypłaty odszkodowań za pańszczyznę. Autorzy tych postulatów sugerują, aby – ze względu na niewyrównany rachunek krzywd, niedoinwestowanie polskiej wsi oraz pośrednie czerpanie zysków z pańszczyzny – Kościół katolicki oraz rodziny szlacheckie ubiegające się w postępowaniach reprywatyzacyjnych o zwrot majątku były zobowiązane dokonywać wpłat na specjalnie utworzony fundusz wiejski służący wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci urodzonych na wsi. Nie bez znaczenia jest również symboliczne wyrównanie krzywd narosłych w toku wieków w wyniku funkcjonowania pańszczyzny w Polsce[38][39].
Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Pańszczyzna w Polsce
        Zobacz w Wikiźródłach hasło Pańszczyzna w Encyklopedii staropolskiej
        Zobacz kolekcję cytatów Pańszczyzna w Polsce w Wikicytatach

    niewolnictwo w Polsce
    okup pańszczyźniany
    nakaz pracy

Wojtek? Ja staram się sprawy samemu rozstrzygnąć nie opieram się na innych zdaniach. Chodzi mi np. O to..."
    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich)." Co ci to przypomina? Przecież to klasyczna gospodarka PRL-u. Chociaż wmawiano ludziom że to wszystko nasze. Teraz do meritum. Użyczasz chłopu swoją ziemię. Do zamieszkania i życia. Żądasz w zamian tylko 3 dni, żeby u ciebie pracował. Czy to zły interes? Przychodzisz pusty goły i wesoły. Dostajesz robotę, co prawda tylko 3 dni. A resztę tygodnia pracujesz na własne konto. Ale nie płacisz nic, nie płacisz za pobyt na tej ziemi, ani żadnego czynszu. Tylko odrabiasz, te pieniądze...

Teraz np. Jedziesz do Bauera na plantację truskawek. od kila płaci ci 1 euro. Ile zbierzesz dziennie? 30? 40? 50? Kg, A wiesz ile potrzebujesz godzin? I jak musisz się wyrabiać żeby zebrać te 40 kg.??? No ale zebrałeś, masz dniówki 40 euro. Na miesiąc 800 do 1000 euro. Wyobraź sobie twoje zdziwienie, kiedy na koniec miesiąca nic ci z tych pieniędzy nie zostaje. Bo musisz zapłacić za barak w którym mieszkasz, za prąd, za wodę, ciepłą , zimną, odpływ. No i do jedzenia też musisz coś kupić. I to się dziej w XXI wieku. A plantaże w Hiszpanii? Zbiór pomarańczy w spiekocie??

[Amigoland]

A co z dzierżawą w Polsce? Odstępujesz facetowi pole na np. !0 lat. Ale on ci za to płaci. A że chłopi nie mieli kiedyś pieniędzy, musieli to odpracować...

[Amigoland]

Amigoland napisał/a

Amigoland napisał/a

Lothar. napisał/a

Demonizuje niewolnictwo Andrzeju? >;))

Pańszczyzna w Polsce – forma renty feudalnej polegająca na bezpłatnej i przymusowej pracy chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za użytkowanie przez nich posiadanego gospodarstwa[1]. Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.[2][3] Na terenie zaboru austriackiego dekret cesarski z 1797 r. zabronił dziedzicom egzekwowania zaległej pańszczyzny i podwód (dostarczania właścicielowi ziemskiemu koni) w niedzielę i święta[4]. Wraz z likwidacją pańszczyzny nie zniknęły bariery społeczne i materialne czyniące chłopów obywatelem drugiej kategorii. Chłopi pozbawieni praw publicznych, z utrudnionym dostępem do oświaty, rozpoczęli walkę o swoje prawa w tzw. ruchu ludowym[5].
Spis treści

    1 Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
    2 Rodzaje pańszczyzny
    3 Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce
    4 Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce
    5 Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce
    6 Żelarka
    7 Odszkodowania za pańszczyznę
    8 Zobacz też
    9 Przypisy
    10 Bibliografia

Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój

Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy feudała za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV wieku nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Przywilej toruński upowszechnił w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II połowie XVI wieku, w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej.

W 1520 r. sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku feudała. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan – np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu – 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny – jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. W XVII w. pańszczyzna osiągała wymiar 6 dni pracy darmowej tygodniowo. W połowie XVII wieku pańszczyzna dochodziła do 4–5 dni, zaś w XVIII wieku nieraz do 6–7 czy też nawet 10 dni w tygodniu[6]. Sporadycznie zdarzały się absurdalne przypadki że z 1/3 łana chłop musiał odpracować 12 dni w tygodniu[7]. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie – po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość „osobodni roboczych” w tygodniu. Księża Śmiglecki i Starowolski popierali ograniczenie pańszczyzny do 3–4 dni w tygodniu[8].

Aż do końca XVII wieku istniały w Polsce centralnej tereny, na których chłop płacił jeszcze czynsz, nie będąc zmuszony do pańszczyzny[9]. Bogatsi chłopi mogli wykupić się z poddaństwa i osiąść w mieście[10].

W dobie reform oświeceniowych, w drugiej połowie XVIII wieku, sytuacja polskiego chłopa uległa poprawie. Piotr Kimla na poparcie tej teorii wskazuje zbiegostwo rosyjskich chłopów na terytorium Rzeczypospolitej, zauważając też, że zjawisko to mogłoby ulec intensyfikacji, gdyby przetrwało państwo polskie i jego Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. Konstytucja ta przyznawała wolność wszystkim chłopom, którzy przedostaną się na obszar Polski, co wywowało sprzeciw carowej Katarzyny II, która stwierdziła, że ucieknie „do Polski większa część chłopów z Białej Rusi, a resztę by u mnie bałamucili”. Kimla zauważył też, że uciemiężenie chłopów w Rzeczypospolitej było niekiedy wyolbrzymiane przez cudzoziemskich pisarzy, przede wszystkim francuskich, i używane jako argument usprawiedliwiający rozbiory. Równocześnie wielu z tych pisarzy nie opisywało położenia rosyjskich chłopów, które było cięższe; za takie przedstawianie sprawy dostawali oni uposażenie z Petersburga[11].
Rodzaje pańszczyzny

    Pańszczyzna piesza – główny rodzaj pańszczyzny, obciążający przymusową i darmową pracą wszystkich chłopów, czyli zagrodników, chałupników, a nawet bezrolnych komorników z wyjątkiem kmieci wykonujących zazwyczaj pańszczyznę sprzężajną.
    Pańszczyzna sprzężajna – rodzaj pańszczyzny obciążający chłopów głównie kmieci zobowiązanych do stawienia się do prac z własnym zaprzęgiem[12].
    Pańszczyzna wydziałowa (jutrzyna[13]) – wprowadzona w XVII – XVIII w., jako odpowiedź feudałów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, na którym miały być wykonane wszystkie prace, od orki po zwózkę zbiorów[14].
    Darmocha, daremszczyzny – darmowe i przymusowe prace wykonywane przez chłopów, niewyszczególnione w obowiązującym prawie ani w żadnej umowie między panem a chłopem[15].
    Powaby, tłoki lub gwałty – roboty nadzwyczajne, przymusowe i nieodpłatne wykonywane przez chłopów w okresie intensywnych prac rolnych (np. w czasie żniw, sianokosów lub orki), wynagradzane jedynie poczęstunkiem[16].

Pańszczyzna a ludność żydowska w Polsce

     Osobny artykuł: Historia Żydów w Polsce.

Arendarze propinacji, dzierżawiący zazwyczaj wraz z browarami i karczmami pomocnicze gospodarstwa rolne rzędu małych (zagrodniczych) lub średnich gospodarstw chłopskich stanowili w XVIII w. ponad czwartą część ogółu ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej. Ludzie ci nie pracowali na roli, lecz wyręczali się pańszczyźnianymi chłopami. Właściciele dóbr (także księża i zakonnicy pełniący funkcje administratorów dóbr duchownych) przekazywali im uzgodnioną w kontraktach liczbę pańszczyźnianych dniówek swoich poddanych[17].
Wydarzenia związane z rozwojem i likwidacją problemu pańszczyzny w Polsce

    1105 r. – przywilej tyniecki, pierwszy z dokumentów ustalający wymiar pańszczyzny w dobrach klasztornych i kościelnych; od XII w. do 1520 r. wymiar pańszczyzny obciążającej chłopów wynosił od 2 do 4 dni w roku[18][19]
    1496 r. – statut piotrkowski – odtąd tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś
    1520 r. – przywilej toruński – podwyższono obowiązek odrabiania pańszczyzny do 1 dnia w tygodniu i objęto nim wszystkich poddanych[20]. Ciągle podwyższana pańszczyzna osiągnęła w XVIII w. w sporadycznych przypadkach 10 dni w tygodniu[19].
    1760 r. – w dobrach magnackich Andrzeja Zamoyskiego pańszczyznę zamieniono chłopom na czynsz[21]
    1776 r. – w projekcie prawa ziemskiego zwanego Kodeksem Zamoyskiego prawną poprawę bytu chłopów podjął Andrzej Zamoyski, kodeks został odrzucony przez sejm w 1780 r.[22]
    1790 r. – autor broszury pt. „Uwagi praktyczne o poddanych polskich” postulował zamianę pańszczyzny na przymusowe oczynszowanie z urzędu[23]
    1794 r. – Tadeusz Kościuszko, przebywając w Bosutowie, wydał 7 czerwca uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[24]
    1794 r. – na mocy uniwersału połanieckiego chłopom przyznano wolność osobistą, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny o połowę[25]
    1811 r. – na mocy edyktów z lat 1811–1850 zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru pruskiego[19]. W Wielkim Księstwie Poznańskim w 1823 r.
    1816 r. – utworzenie Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego przez Stanisława Staszica na terenie powiatu hrubieszowskiego, znoszącego pańszczyznę dla chłopów na jego terenie[26]
    1830 r. – Jan Olrych Szaniecki złożył w sejmie projekt zniesienia pańszczyzny, odrzucony przez posłów Królestwa Polskiego[27]
    1846 r. – na mocy ukazu cara Mikołaja I Romanowa w Królestwie Polskim zniesiono pańszczyznę w formie darmoch, powabów i najmu przymusowego[28]
    1848 r. – na mocy patentu z 17 kwietnia 1848 r. zniesiono pańszczyznę na terenie zaboru austriackiego. Zniesienie pańszczyzny było pokłosiem powstania krakowskiego i rzezi galicyjskiej[29]
    1861 r. – pod wpływem masowej odmowy wykonywania świadczeń na rzecz dworów na mocy ukazu z 4 (16) maja wydanego przez cara Aleksandra II zniesiono pańszczyznę na terenie Królestwa Polskiego[30] w zamian za okup pańszczyźniany.
    1862 r. – ukaz z 5 czerwca wprowadzał w Królestwie zmianę okupu na oczynszowanie[31]
    1863 r. – Rząd Narodowy w manifeście z 22 stycznia aby przyciągnąć masy chłopskie do powstania obiecywał uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim, głosząc: Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością[32].
    1864 r. – ukaz z 19 lutego (2 marca) o uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim wydany przez cara Aleksandra II zniósł okup pańszczyźniany i czynsz dzierżawny na rzecz właściciela gruntu, wprowadzając jednolity podatek gruntowy z którego m.in. wypłacano odszkodowania pieniężne przyznane byłym właścicielom, głównie szlachcie i klerowi[33]. Ukaz carski wprowadzał pełne i natychmiastowe uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem[34].

Skutki i następstwa pańszczyzny w Polsce

    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich).
    Uzależnienie chłopa od dworu.
    Migracja chłopów na tereny słabo zaludnione w ucieczce przed wyzyskiem (powstawanie skupisk ludności wolnej szczególnie na Ukrainie – patrz: Kozacy).

     Osobny artykuł: Zbiegostwo chłopów.

Żelarka

Mimo formalnego zniesienia pańszczyzny w XIX wieku na Orawie i Spiszu (w dobrach Salamonów i Jugenfeldów oraz w niektórych dobrach kościelnych), aż do lat 30. XX wieku istniała tzw. żelarka, którą można uznać za pewną formę pańszczyzny[35]. Chłopi, którzy po uwłaszczeniu mieli zbyt mało ziemi, aby się z niej utrzymać, zmuszeni byli ponownie oddać się w zależność feudalną od możnowładcy. W zamian za grunt, mieszkanie i prawo użytkowania dworskich pastwisk, chłop (żelorz) zobowiązany był do świadczenia nieodpłatnej pracy rolnej na rzecz dworu. Formalnie żelorz, w przeciwieństwie do chłopa pańszczyźnianego, posiadał wolność osobistą, mógł np. opuścić swoje miejsce zamieszkania (po wcześniejszym uregulowaniu swoich powinności wobec dworu). Mimo to właściciele ziemscy głęboko ingerowali w życie prywatne żelorzy, m.in. określając minimalny wiek zawarcia przez nich małżeństwa, czy też sprzeciwiając się pracy podejmowanej przez rodzinę żelorza poza dobrami dworskimi.

Wniosek w sprawie zniesienia pańszczyzny na Spiszu i Orawie w 1920 złożył w sejmie poseł Wojciech Roj[36], później m.in. Feliks Gwiżdż[37].

Żelarka została ostatecznie zniesiona ustawą sejmową z dnia 20 marca 1931 r. o likwidacji stosunków żelarskich na Spiszu (Dz. U. RP, nr 37, poz. 288)[37].
Odszkodowania za pańszczyznę

W roku 2014 w polskich mediach pojawił się postulat wypłaty odszkodowań za pańszczyznę. Autorzy tych postulatów sugerują, aby – ze względu na niewyrównany rachunek krzywd, niedoinwestowanie polskiej wsi oraz pośrednie czerpanie zysków z pańszczyzny – Kościół katolicki oraz rodziny szlacheckie ubiegające się w postępowaniach reprywatyzacyjnych o zwrot majątku były zobowiązane dokonywać wpłat na specjalnie utworzony fundusz wiejski służący wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci urodzonych na wsi. Nie bez znaczenia jest również symboliczne wyrównanie krzywd narosłych w toku wieków w wyniku funkcjonowania pańszczyzny w Polsce[38][39].
Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Pańszczyzna w Polsce
        Zobacz w Wikiźródłach hasło Pańszczyzna w Encyklopedii staropolskiej
        Zobacz kolekcję cytatów Pańszczyzna w Polsce w Wikicytatach

    niewolnictwo w Polsce
    okup pańszczyźniany
    nakaz pracy

Wojtek? Ja staram się sprawy samemu rozstrzygnąć nie opieram się na innych zdaniach. Chodzi mi np. O to..."
    Zdecydowane obniżenie efektywności pracy chłopów (nie zależało im bowiem na odpracowywaniu ziemi, której zbiory i tak nie były dla nich. Stąd gospodarstwa krajowe były o wiele mniej dochodowe w stosunku do zachodnich)." Co ci to przypomina? Przecież to klasyczna gospodarka PRL-u. Chociaż wmawiano ludziom że to wszystko nasze. Teraz do meritum. Użyczasz chłopu swoją ziemię. Do zamieszkania i życia. Żądasz w zamian tylko 3 dni, żeby u ciebie pracował. Czy to zły interes? Przychodzisz pusty goły i wesoły. Dostajesz robotę, co prawda tylko 3 dni. A resztę tygodnia pracujesz na własne konto. Ale nie płacisz nic, nie płacisz za pobyt na tej ziemi, ani żadnego czynszu. Tylko odrabiasz, te pieniądze...

Teraz np. Jedziesz do Bauera na plantację truskawek. od kila płaci ci 1 euro. Ile zbierzesz dziennie? 30? 40? 50? Kg, A wiesz ile potrzebujesz godzin? I jak musisz się wyrabiać żeby zebrać te 40 kg.??? No ale zebrałeś, masz dniówki 40 euro. Na miesiąc 800 do 1000 euro. Wyobraź sobie twoje zdziwienie, kiedy na koniec miesiąca nic ci z tych pieniędzy nie zostaje. Bo musisz zapłacić za barak w którym mieszkasz, za prąd, za wodę, ciepłą , zimną, odpływ. No i do jedzenia też musisz coś kupić. I to się dziej w XXI wieku. A plantaże w Hiszpanii? Zbiór pomarańczy w spiekocie??

No i w tym jest jeszcze podatek

[Lothar.]

Jak to "nie mieli", mieli, tylko król zrobił "nadania"  szlachta i kler ukradli ziemie chłopów. Nie było chłopów pańszczyźnianych przed 966 to wymysły katolickie.

Na ziemiach polskich pańszczyzna występowała od XII w. do 1864 r.

No i Car Aleksander wyzwolił Polskich chłopów, o czym powinniśmy pamiętać, że to nie Polacy, a "kacapy".

Chłopi postawili pomnik, ale nie z wdzięczności Polsce.

[Lothar.]

PS. Rugowanie chłopów z ziemi.

Rugi chłopskie – działania polegające na całkowitym lub częściowym usuwaniu chłopów z uprawianej przez nich ziemi, w celu powiększenia obszaru folwarku pańszczyźnianego. Rugi odegrały też znacząca rolę w przekształceniu folwarku feudalnego w folwark kapitalistyczny[1].

Na ziemiach polskich rugowanie chłopów z tzw. gruntów rustykalnych miało miejsce już w średniowieczu i związane było z komasacją dóbr wielkiej własności ziemskiej. Częściowo ograniczył to zjawisko układ ziemski. W okresie rozwoju folwarku pańszczyźnianego, rozpoczynającego się w XV w. rugi polegały głównie na przenoszeniu chłopów na grunty o gorszej jakości gleb, np. piaszczyste, kamieniste. W Polsce przeciw rugom występował Stanisław Staszic, a zakazywał rugów uniwersał połaniecki wydany w 1794 przez Tadeusza Kościuszkę.

Proces rugów chłopskich w Prusach w niewielkim stopniu ograniczył edykt wydany w 1749 r. przez Fryderyka II, a w Galicji rugów zakazano w 1786 r. patentem wydanym przez cesarza Józefa II Habsburga[2], który obowiązywał aż do uwłaszczenia chłopów w 1848 r.

     Osobny artykuł: Reformy józefińskie.

W Księstwie Warszawskim dekret grudniowy z 1807 r. umożliwiał usuwanie chłopów z gruntów rustykalnych nawet bez odszkodowania, co stało się powodem masowego powiększania folwarków. W Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim w latach 1807–1863 chłopi utracili około 16% swoich gruntów. Na skutek rugów i oczynszowania stan ludność bezrolnej w 1859 roku w Królestwie Polskim przekroczył 1 300 000 osób[1]. Wyrugowani chłopi z Poznańskiego i ze Śląska, przenosili się do miast, emigrowali do Ameryk lub stawali się robotnikami rolnymi[3]. Proces samowolnych rugów chłopskich przerwało ostatecznie uwłaszczenie chłopów[4].

Odpowiedzią na rugowanie chłopów z uprawianych przez nich ziem był ukaz cara Mikołaja I Romanowa z 7 czerwca 1846 roku, zwany ukazem czerwcowym[5].

Dla polskich historyków ocena skali i uciążliwości rugów była sprawą dyskusyjną. W początkowym okresie PRL-u podkreślano ich znaczenie, uznając rugi za świadectwo dominacji i niesprawiedliwości feudała. Natomiast w okresie wcześniejszym, jak i później uważano, że rugi nie miały aż tak istotnego znaczenia[6].
Spis treści

    1 Zobacz też
    2 Przypisy
    3 Bibliografia
    4 Linki zewnętrzne

Zobacz też
        Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Rugi

    Rugi pruskie

Przypisy

Skodlarski 1997 ↓, s. 109.
Kieniewicz 1989 ↓, s. 19.
Gąsiorowska (red.) 1948 ↓, s. 33.
Mączak 1981 ↓, s. 220.
Caban i Markowski 1999 ↓, s. 18.

    Leszczyński 2020 ↓, s. 170-171.

Bibliografia

    Natalia Gąsiorowska (red.): Wiosna Ludów na ziemiach polskich. Warszawa: 1948.
    Kieniewicz S., Manifest 22 stycznia 1863 roku, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1989, ISBN 83-223-2384-0.
    Mączak A., Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. O.Ż, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981.
    Leszczyński A., Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, wyd. 1, Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o., 2020, ISBN 978-83-280-8347-9.
    Skodlarski J., Zarys historii gospodarczej Polski do 1945 roku, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, ISBN 83-01-12364-8 (pol.).
    Caban W., Markowski M., Wieś a dwór na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, wyd. 1, Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 1999, ISBN 83-7133-106-1.

Linki zewnętrzne

    rugi chłopskie, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-08-24].
    Wielka własność ziemska
    układ ziemski, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-08-24].
    Prawodawstwo Królestwa Polskiego. Sprawa rugów chłopskich s. 10

[Biegnij Lola biegnij]

ZAWARTOŚCI USUNIĘTE

Autor usunął wiadomość.

[Lothar.]

Raczej są konsekwentni i racjonalni, a że prostym ludziom ściemniają to taki biznes >;)