|
|
Optymista >;)) Od czasów Rozbicia Dzielnicowego jesteśmy w jakimś stopniu zależni od obcych. A stał za tym...kk.
Rozbicie dzielnicowe (inaczej rozdrobnienie feudalne) – okres w historii Polski trwający od 1138 roku do koronacji Władysława Łokietka w roku 1320. Cechą charakterystyczną tego okresu jest postępujące rozdrobnienie państwa polskiego na coraz mniejsze w znacznej mierze niezależne władztwa terytorialne. Proces ten był związany z rozrastaniem się dynastii Piastów, której każdy członek, zgodnie z polskim prawem zwyczajowym, miał prawo do posiadania części ojcowizny. Podobne procesy zachodziły w dziejach państwa piastowskiego już wcześniej, jednak zwykle udawało się je w miarę szybko zahamować.
Długi okres trwania rozbicia dzielnicowego przyczynił się do rozbudzenia partykularyzmów regionalnych, wzrostu znaczenia możnowładztwa oraz wyższego duchowieństwa. Brak silnego ośrodka decyzyjnego potrafiącego skupić w swych rękach siły całego królestwa, a także częsty brak współpracy między poszczególnymi książętami przyczynił się do osłabienia państwa, a co za tym idzie, nie tylko zahamowania wszelkich ambicji ekspansjonistycznych, lecz także utraty dużej części terytorium. W okresie rozbicia dzielnicowego usamodzielniły się księstwa pomorskie (zachodnie uległo wpływom margrabiów brandenburskich, a gdańskie w XIV stuleciu zostało włączone do państwa krzyżackiego), Brandenburgia zajęła ziemię lubuską, a księstwa śląskie w dużej mierze wpadły w krąg zależności od królestwa czeskiego, później korony czeskiej. Rozbicie dzielnicowe de facto poskutkowało przekształceniem Polski w luźną konfederację księstw, które łączyła jedynie wspólna głowa państwa oraz (w teorii) polityka zagraniczna. Po wygaśnięciu zasady pryncypatu „konfederacja” przekształciła się w kilkadziesiąt całkowicie niezależnych państewek.
Spis treści
1 Geneza
2 Początek rozbicia
3 Krótka charakterystyka okresu
4 Książęta i królowie polscy w okresie rozbicia dzielnicowego
4.1 Listy książąt dzielnicowych na terenach polskich
5 Zobacz też
6 Przypisy
Geneza
Na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława III Krzywoustego Księstwo Polskie zostało podzielone na dzielnice. Seniorem sprawującym władzę zwierzchnią został najstarszy syn Władysław II Wygnaniec, który otrzymał Śląsk i Ziemię Lubuską. Mazowsze przypadło Bolesławowi IV Kędzierzawemu, a zachodnia Wielkopolska Mieszkowi III Staremu. Po śmierci Krzywoustego ziemię sandomierską wydzielono Henrykowi Sandomierskiemu, a wdowie Salomei jako oprawę wdowią ziemię łęczycko-sieradzką.
Książę senior miał sprawować władzę w dzielnicy senioralnej, w skład której wchodziła ziemia krakowska, ziemia sandomierska, ziemia kaliska, ziemia łęczycko-sieradzka i Pomorze Gdańskie (ciągnący się południkowo na osi Kraków–Kalisz–Gniezno–Gdańsk pas ziem, który łączył pozostałe dzielnice).
Początek rozbicia
Po śmierci Salomei Władysław II zwany Wygnańcem zajął jej dzielnicę wbrew woli braci. W wyniku wojny między nim i jego braćmi, Władysław II uciekł z kraju w 1146 roku i udał się do Niemiec prosić o pomoc cesarza. Dzielnicę senioralną objął Bolesław Kędzierzawy – w ten sposób to on stał się seniorem. Bolesław nie potrafił utrzymać suwerenności państwa i w wyniku wyprawy cesarskiej w 1157 roku musiał złożyć hołd cesarzowi Fryderykowi Barbarossie. Oddał państwo w lenno oraz zgodził się, aby po śmierci Władysława II Wygnańca jego synowie (Bolesław Wysoki, Mieszko Plątonogi) mogli powrócić do jego dzielnicy dziedzicznej – Śląska.
W roku 1173, po śmierci Bolesława Kędzierzawego, jego rolę jako seniora, księcia oraz pana Krakowa przejął trzeci syn Bolesława Krzywoustego – Mieszko Stary. Po czterech latach ponownie doszło do walki o tron. Mieszko został wygnany, a Kraków opanowany przez najmłodszego z braci, pogrobowca Bolesława III Krzywoustego: Kazimierza II Sprawiedliwego, co oznaczało złamanie zasady senioratu (władza zwierzchnia dla najstarszego z rodu). Kazimierz, w przeciwieństwie do Mieszka, nie próbował przeciwstawiać się możnowładztwu i Kościołowi.
Po śmierci Kazimierza w Krakowie rządził jego syn Leszek Biały. Wraz z jego śmiercią w Gąsawie w 1227 roku ostatecznie zanikła władza centralna (pryncypat). Stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem Polski, powiązane z umacnianiem się separatyzmu księstw dzielnicowych. Nie istniały żadne ponaddzielnicowe urzędy ani prawa. Około połowy XIII wieku Polska składała się z kilkunastu księstw, bez żadnej władzy centralnej. Okres dzielnicowy był okresem walk wewnętrznych pomiędzy rywalizującymi książętami – o władzę i o terytorium.
Krótka charakterystyka okresu
W tym okresie kraj znalazł się w obliczu silnych zagrożeń zewnętrznych, rozbicie oznaczało osłabienie militarne. Wzmógł się napór książąt i margrabiów niemieckich na ziemie zachodnie oraz czeskich na Śląsk. Pomorze Zachodnie i Wielkopolska znalazły się w strefie ekspansji Marchii Brandenburskiej.
Okres dzielnicowy mimo wszystko był czasem intensywnego rozwoju gospodarczego i istotnych przemian społecznych. W rolnictwie upowszechnił się system trójpolówki, używanie ugoru jako pastwiska. Zaczęto używać nowocześniejszych narzędzi rolniczych. Stworzono immunitety – zwolnienia dóbr od danin i posług, co zmieniało sytuację wolnych chłopów. Lokowano miasta na prawie niemieckim, skodyfikowano także inne normy osadnicze (prawo polskie, średzkie). Wykształciły się samorządy wiejskie oraz ogólny zbiór reguł feudalnych.
Rozbicie dzielnicowe było charakterystyczne dla przemian ustroju feudalnego. Dochodziło do niego w poszczególnych krajach w różnych okresach ze względu na zróżnicowanie w przebiegu procesów zmian społeczno-ekonomicznych.
Mimo podziałów dzielnicowych nie uległo zatarciu poczucie jedności w społeczności polskiej. Pojęcie narodowości polskiej – gens polonica – pojawia się u autorów miejscowych i obcych. Jedność tę wzmacniała jedność organizacji kościelnej[1]. Funkcjonowało również w czasie rozbicia określenie Regnum Poloniae.
Książęta i królowie polscy w okresie rozbicia dzielnicowego
Niżej wymienieni książęta sięgnęli po władzę w Krakowie. Od 1138 roku do 1227 tron w Krakowie był związany z władzą zwierzchnią w Polsce.
Imię Data panowania
Władysław II Wygnaniec 1138–1146
Bolesław IV Kędzierzawy 1146–1173
Mieszko III Stary 1173–1177
Kazimierz II Sprawiedliwy 1177–1191
Mieszko III Stary 1191
Kazimierz II Sprawiedliwy 1191–1194
Leszek Biały 1194–1195
Mieszko III Stary 1195
Leszek Biały 1195–1199
Mieszko III Stary 1199–1202
Władysław III Laskonogi 1202 lub 1202–1206
Leszek Biały 1202 (1206) –1210
Mieszko IV Plątonogi 1210–1211
Leszek Biały 1211–1227
Władysław III Laskonogi 1227–1228
Henryk I Brodaty 1228–1229
Konrad I Mazowiecki 1229–1230
Władysław III Laskonogi 1230
Konrad I Mazowiecki 1230–1232
Henryk I Brodaty 1232–1238
Henryk II Pobożny 1238–1241
Bolesław II Rogatka 1241
Konrad I Mazowiecki 1241–1243
Bolesław V Wstydliwy 1243–1279
Leszek Czarny 1279–1288
Henryk IV Prawy 1288–1290
Przemysł II 1290–1291
Władysław I Łokietek 1291
Wacław II 1291–1305
Przemysł II 1295–1296[2]
Wacław III 1305–1306
Władysław I Łokietek 1306–1333
Listy książąt dzielnicowych na terenach polskich
książęta krakowscy
książęta sandomierscy
książęta wielkopolscy
książęta kujawscy
książęta mazowieccy
książęta łęczyccy i sieradzcy
książęta śląscy
książęta wrocławscy
książęta legnicko-brzescy
książęta świdnicko-jaworscy
książęta ziębiccy
książęta głogowsko-żagańscy
książęta oleśniccy
książęta opolsko-raciborscy
książęta opolscy
książęta cieszyńscy
książęta oświęcimscy
książęta opawscy
władcy ziemi lubuskiej
władcy Pomorza Gdańskiego
Zobacz też
Zobacz publikację
Rozbicie dzielnicowe Polski w Wikibooks
Kolonizacja w Polsce
Ostsiedlung
książęta pomorscy
Władcy Pomorza Zachodniego
Mongolskie najazdy na Polskę
Ściganie przestępców w Polsce w okresie średniowiecza
Przypisy
Ewa Trzeciak, Hanna Cierlińska, Instytut Historii (Polska Akademia Nauk), Panorama dziejów Polski, Warszawa: Wyd. Interpress, 1983, s. 35, ISBN 83-223-1969-X, OCLC 19737244.
Przemysł II koronował się na króla Polski w 1295, ale w skład ziem, którymi zarządzał wchodziły: Wielkopolska i Pomorze Gdańskie, w tym czasie bowiem księciem krakowskim był Wacław II (stąd 1291 – 1305, bez przerywania okresu panowania), który koronował się na króla Polski w 1300 r.
|
Zablokowano
