|
|
Ukraiński przemysł zbrojeniowy i jego osiągnięcia w zakresie eksportu
Napisane przez prof. dr .hab. Pawła Sorokę
wielkość czcionki Wydrukuj E-mail 4 komentarzy
Oceń ten artykuł
1
2
3
4
5
(5 głosów)
Ukraiński przemysł zbrojeniowy i jego osiągnięcia w zakresie eksportu
Przekształcenia ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego będącego spuścizną po Związku Radzieckim znacznie wzrosły dopiero po wybuchu konfliktu z Rosją w 2014 r. W odpowiedzi na tę sytuację podjęto reformy, których głównym przejawem była konsolidacja ukraińskiego przemysłu obronnego, w wyniku której powołano państwowy koncern Ukroboronprom. Podjęto także energiczne działania na rzecz zwiększenia eksportu ukraińskiego uzbrojenia, które zapewniły Ukrainie czołowe miejsce w świecie wśród eksporterów sprzętu wojskowego.
Potencjał przemysłu zbrojeniowego po ogłoszeniu niepodległości
Ukraiński przemysł zbrojeniowy zaliczyć można do największych w Europie i liczących się w świecie. Jednocześnie Ukraina znajduje się w czołówce eksporterów uzbrojenia w świecie. Odziedziczyła go po Związku Radzieckim, gdy była jedną z jego republik. W tamtych czasach na jej terytorium ulokowano znaczny potencjał radzieckiego przemysłu zbrojeniowego. Stanowił on ok. jedną trzecią przemysłu obronnego ZSRR i ok. 20 proc. jego potencjału badawczo-rozwojowego. W ostatnich latach przemysł ten podlegał procesom głębokiej restrukturyzacji i konsolidacji oraz częściowej prywatyzacji.
Znaczna część radzieckiego przemysłu zbrojeniowego skoncentrowana była na terytorium wchodzącej w skład ZSRR Republiki Ukraińskiej. W momencie ogłoszenia niepodległości na Ukrainie znajdowało się ok. 1840 przedsiębiorstw produkujących na potrzeby wojska, zatrudniających ok. 2,7 mln osób, przy czym produkcją ściśle wojskową zajmowało się ok. 700, w tym 140 z nich miały charakter jednostek naukowo-produkcyjnych i badawczych. Warto pamiętać, że w okresie zimnej wojny na terenie republiki ukraińskiej rozlokowanych było aż 30 proc. sił armii radzieckiej. Stanowiły one przeważającą część tzw. drugiego rzutu armii radzieckiej, który w przypadku wybuchu III wojny światowej przez terytorium Polski miał być przerzucony na front zachodni. Największa część potencjału przemysłu zbrojeniowego skoncentrowana była na wschodniej i południowej części Ukrainy, w tym na terenach, które obecnie zajmują separatyści.
Należy podkreślić, że znaczna część przedsiębiorstw zbrojeniowych przejętych po rozpadzie Związku Radzieckiego przez Ukrainę reprezentowała wysoki poziom technologiczny. Chodzi zwłaszcza o zakłady, których profil produkcji związany był z techniką rakietową i kosmiczną; na przykład usytuowany w okolicach Dniepropietrowska ( obecnie Dnipro)„Jużmasz” i Biuro Konstrukcyjne „Jużnoje” im. Jangiela, związane z produkcją radzieckich rakiet balistycznych i kosmicznych. A także o przedsiębiorstwa zaliczane do branży lotniczej i radio-technicznej oraz produkującej rakietowe uzbrojenie przeciwlotnicze i przeciwpancerne. Na Ukrainie znajdują się Zakłady Lotnicze Antonowa, które w latach 1972 – 2003 wyprodukowały 18 samolotów transportowych An-124 Rusłan mogących przewozić aż 150 ton ton ładunku, zaś w 1988 roku jedyny egzemplarz największego samolotu na świecie An-225 Mrija. Z kolei w okolicy Charkowa znajduje się Fabryka im. W. Małyszewa, która w Związku Radzieckim należała do największych producentów broni pancernej. Już w okresie niepodległej Ukrainy zaprojektowało ono m.in. czołg T-84 „Opłot”, którego produkcję rozpoczęto w charkowskiej Fabryce im. W. Małyszewa. Obecnie jest to jeden z najnowocześniejszych czołgów na świecie.
Utrzymanie tak znacznego potencjału w dalszej perspektywie nie było możliwe w sytuacji gdy armia radziecka przestała istnieć, a siły zbrojne niepodległej Ukrainy dopiero się tworzyły, w dodatku przede wszystkim w oparciu o uzbrojenie i sprzęt znajdujący się na terytorium Ukrainy, przejęty po armii radzieckiej. Poza tym przez wiele lat na Ukrainie utrzymywały się niskie nakłady na cele obronne, które stanowiły mniej niż 1 proc. PKB, z tego zaledwie 10 – 11 proc. przeznaczano na modernizacje armii. Potwierdzeniem tego może być fakt, że zamówienia ze strony własnej armii w okresie ostatnich lat rządów prezydenta Janukowycza stanowiły zaledwie 5 proc. przychodów ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego. Sytuacja pod tym względem poprawiła się dopiero po wybuchu konfliktu z Rosją w 2014 r..
Konieczność odbudowy potencjału utraconego w walkach w Donbasie i wzrost zagrożenia ze strony Rosji spowodowały podniesienie wydatków na cele obronne aż do poziomu5 proc. PKB i co za tym idzie - znaczny wzrost zamówień armii ukraińskiej w rodzimym przemyśle, ale jednocześnie wzrost kontraktów importowych. Jeśli chodzi o import, to przykładem mogą być amerykańskie mobilne radary AN/TPQ-36, AN/TPQ - 48 AN/TPQ-49 dostarczane w ramach realizacji przez stronę amerykańską programu współpracy wojskowej i technicznej z Ukrainą. Służą one do wykrywania ognia artyleryjskiego i ataków rakietowych, określając przy tym dokładne miejsce, z którego prowadzi się ostrzał.. Mogą one przyczynić się do zmniejszenia ofiar wśród żołnierzy ukraińskich biorących udział w walkach w Donbasie.
Na wielkość ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego negatywnie oddziaływały również tendencje związane z rozwojem nowoczesnych technologii wojskowych, skutkujące preferowaniem jakości uzbrojenia zamiast ilości. Na przełomie XX i XXI wieku do historii przechodzi użycie wielkich mas ciężko uzbrojonych wojsk, rośnie natomiast znaczenie mniejszych liczebnie jednostek o dużej mobilności, wyposażonych w nowoczesne, coraz bardziej nasycone elektroniką uzbrojenie. Konsekwencją tego jest zamawianie nowego uzbrojenia w krótkich seriach, co powoduje wysoki koszt jednostkowy.
Wszystko to powodowało, że do 2014 roku występował drastyczny spadek zamówień rządu ukraińskiego w ukraińskim przemyśle zbrojeniowym i spadek produkcji w jego przedsiębiorstwach, a co za tym idzie – upadłość znacznej ich części. W rezultacie tych procesów do 2013 roku potencjał ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego zmalał do ok. 160 przedsiębiorstw, zatrudniających ok. 230 tys. osób.
Przekształcenia w ukraińskim przemyśle zbrojeniowym
Taki stan rzeczy wymusił reformy i przekształcenia w tym przemyśle, a jednocześnie podjęcie energicznych działań mających na celu zwiększenia eksportu. W 2002 roku wydany został dekret prezydencki o jego strukturalnej przebudowie, w ślad za którym rząd wytyczył kierunki reformy. Jednocześnie zobowiązał się do wskazania sektorów i przedsiębiorstw dysponujących nowoczesnym profilem produkcji, umożliwiającym skuteczne konkurowanie na rynkach zagranicznych. W celu polepszenia zarządzania powzięto zamiar utworzenia pionowo zintegrowanych struktur, a w dziedzinie prac badawczo-rozwojowych zapowiedziano nawiązanie ściślejszej współpracy z cywilnymi jednostkami badawczo-rozwojowymi. Ponadto postanowiono rozpocząć przekształcenia własnościowe, polegające na komercjalizacji i prywatyzacji niektórych przedsiębiorstw. W 2007 roku powołana została Narodowa Agencja ds. Kompleksu Przemysłowo-Obronnego. Jednak z powodu konfliktu pomiędzy ówczesnym prezydentem Wiktorem Juszczenko a premier Julią Tymoszenko, Agencja ta nie rozpoczęła działalności. W zaistniałej sytuacji na szczytach władzy realizacja innych celów zapowiedzianej reformy również była utrudniona. Wskutek tego wkrótce, w okolicach 2010 roku, cała branża zbrojeniowa Ukrainy znalazła się w krytycznej sytuacji, najgorszej od momentu uzyskania niepodległości przez Ukrainę. Kryzys pogłębiało nie wywiązywanie się ministerstwa obrony z finansowania zamówionych kluczowych programów zbrojeniowych. Ich realizacja w skali roku finansowana była na poziomie zaledwie 20 proc. założonych kwot, zaś zadłużenie ministerstwa w stosunku do krajowych producentów uzbrojenia urosło do poziomu 1,2 mld hrywien. Dla ratowania branży niezbędne było podjęcie kolejnej próby reform. Tym razem jako główny kierunek zmian przyjęto konsolidację. Konsolidacja objęła najważniejsze przedsiębiorstwa pozostające pod kontrolą państwa. Pozostałe firmy z tej branży stopniowo podlegały prywatyzacji.
Przyjęcie konsolidacji jako głównego sposobu reformy ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego zgodne było z trendem, który wystąpił w innych państwach, w tym w Europie Zachodniej. Konsolidacja ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego polegała na utworzeniu - na mocy prezydenckich dekretów z dnia 9 i 28 grudnia 2010 roku - państwowego pionowo zarządzanego koncernu Ukroboronprom. Powstał na on na bazie wcześniej wspomnianej Narodowej Agencji ds. Kompleksu Przemysłowo-Obronnego, która okazała się przedsięwzięciem nieudanym. W jego skład weszły wszystkie przedsiębiorstwa państwowe, zarówno produkujące sprzęt wojskowy, jak i zajmujące się jego modernizacją i remontami, a także firmy eksportujące i współpracujące z partnerami zagranicznymi. Głównym celem koncernu jest skoordynowanie w jednym miejscu planowania zamówień i produkcji uzbrojenia oraz sprzętu wojskowego, prac badawczo-rozwojowych oraz polityki eksportowej. Jego tworzenie trwało rok i zaczął funkcjonować na przełomie 2011 i 2012 roku. W 2013 roku Ukroboronprom skupiał 136 przedsiębiorstw i biur projektowych. Warto zaznaczyć, że do tego koncernu nie weszło kilkanaście przedsiębiorstw podlegających Narodowej Agencji Kosmicznej, w tym dniepropietrowskie Zakłady „Jużmasz” i Biuro Konstrukcyjne „Jużnoje” im. Jangiela, związane z projektowaniem i produkcją dużych rakiet. W skład Ukroboronpromu wszedł Ukrspecexport , odpowiedzialny za eksport ukraińskiego sprzętu wojskowego. W ślad zmianami organizacyjnymi doszło do wymiany wielu osób sprawujących kierownicze funkcje w najważniejszych, znajdujących się w dobrej kondycji przedsiębiorstwach, włączonych do nowo powołanego koncernu.
Po utworzeniu koncernu podjęto decyzje mające umożliwić oddłużenie przedsiębiorstw wchodzących w jego skład, by poprawić ich płynność finansową. W tym celu w lipcu 2012 roku przyjęto ustawę o ich oddłużeniu i rozwoju. Nic więc dziwnego, że przemysł zbrojeniowy Ukrainy zanotował w 2013 roku dwucyfrowy wzrost obrotów i pomimo bardzo napiętej sytuacji politycznej funkcjonuje dziś normalnie. Jeśli chodzi o jego wyniki finansowe za rok 2013, to ówczesny prezes Ukroboronprom Sergiej Gromow poinformował o wzroście eksportu o jedną trzecią w stosunku do 2012 roku, wskutek czego całkowite obroty koncernu wzrosły o 14 procent do 1,6 mld dolarów. W 2015 roku czyste dochody będącego częścią Ukrspecexportu wzrosły 2,7 w stosunku do roku. 2014.
Prywatyzacja części ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego
Niezależnie od procesów konsolidacji ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego, w ramach jego reformy dokonywała się także jego prywatyzacja. W 2013 roku prywatnych przedsiębiorstw było ok. 40. Jednym z najbardziej znanych jest Motor Sicz w Zaporożu, który jest jednym z największych na terenie WNP producentów silników dla samolotów i śmigłowców. Ich właścicielem jest kadra zarządzająca i pracownicy (forma własności przypominająca spółki pracownicze w Polsce). Właścicielami części przedsiębiorstw stali się oligarchowie. W prywatyzację niektórych ukraińskich przedsiębiorstw w okresie prezydentury Wiktora Janukowycza zaangażował się także kapitał rosyjski lub oligarchowie ukraińscy związani z Rosją. Przykładem może być Sumskie Zjednoczenie Naukowo-Produkcyjne im. Frunzego, które przejęła grupa przemysłowo-finansowana kontrolowana przez związanego z Rosją biznesmena K. Grigoriszczina. Rosja wyrażała duże zainteresowanie zakupem udziałów w Zakładach Lotniczych Antonowa produkujących samoloty transportowe. Po zmianach politycznych na Ukrainie transakcja ta stała się niemożliwa. Zmiany te spowodowały także wymianę kadr. Odeszło stare kierownictwo -miejsce menedżerów pamiętających czasy ZSRS przychodzą młodzi, którzy próbują dokonywać zmian w sposobie zarządzania przedsiębiorstwami. Ostatnio, w ramach 28 postępowań służbowych w GK Ukroboronprom zwolniono 9 menedżerów wysokiej rangi. W sprawie nieprawidłowości w przedsiębiorstwie ukraińska prokuratura prowadzi 20 postępowań.
Mając na uwadze obecny potencjał przemysłu zbrojeniowego Ukrainy wspomnieć należy o utracie 13 zakładów, które znajdowały się na Krymie. Stało się to po przyłączeniu Krymu do Rosji. Są to zakłady produkujące na eksport. I tak Państwowe Teodezyjskie Zakłady Optyczne produkowały komponenty do eksportowanych do Chin poduszkowców Żubr i przeznaczonych dla Tajlandii czołgów T-84M Opłot. Wśród utraconych zakładów są m.in. stocznie w Sewastopolu i Teodozji, Centralne Biuro Konstrukcyjne "Czernomorec", Zakłady "Fiolent", Centrum Badawcze "Wiertolit" czy wspomniane Teodezyjskie Zakłady Optyczne. Szczególnie godne podkreślenia jest zamówienie przez Chiny na Ukrainie czterech poduszkowców desantowych klasy Żubr za sumę około 315 mln dolarów. Dwa z nich miały być zbudowane w stoczni "Morje" w Teodozji, a montaż pozostałych dwóch miał być nadzorowany w Chinach przez ukraińskich ekspertów i z wykorzystaniem ukraińskich części. Pierwszy egzemplarz Żubra dostarczono odbiorcy w kwietniu 2013 roku, a drugi w marcu 2014 roku. Obecnie zarówno stocznia, jak też zakłady optyczne w Teodozji, produkujące elementy do systemu kierowania ogniem znalazły się w rosyjskich rękach.. Ponadto Ukraina utraciła kilka zakładów na terenach zajętych na Wschodzie Ukrainy przez separatystów; do najważniejszych z nich należą Ługańskie Lotnicze Zakłady Remontowe.
Eksport ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego
W sytuacji małych zamówień ze strony Ministerstwa Obrony Narodowej, zalegającego w dodatku z uregulowaniem należności za odebrany sprzęt, dla utrzymania mocy ukraińskiego przemysłu obronnego, niezbędne było zwiększenie eksportu. W tym kierunku podjęto szereg działań, które przyniosły rezultaty. Ukraińską broń wysyłano nawet do państw objętych embargiem lub znajdujących się na czarnych listach USA czy Unii Europejskiej. Eksportowi sprzyjały jej niskie ceny, wykorzystanie kontaktów jeszcze z czasów radzieckich, a przede wszystkim duże możliwości remontu i modernizacji sprzętu poradzieckiego. Sprzedawano również sprzęt będący na wyposażeniu armii ukraińskiej, po uprzednim jego wyremontowaniu bądź zmodernizowanego przez ukraińskie zakłady. Co prawda osłabiło to potencjał armii ukraińskiej, ale przyniosło wpływy dla przemysłu, ratujące go przed upadkiem.
Stopniowo rósł eksport także nowego uzbrojenia oraz zwiększał się zakres współpracy z innymi państwami w jego produkcji, m.in. z Rosją, Chinami i Indiami. Po 2010 roku eksport zapewniał aż 95 proc. obrotów ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego. Jednocześnie Ukraina znalazła się w czołówce światowego handlu bronią – znalazła się co najmniej w pierwszej dziesiątce eksporterów. Ukraina uczestniczyła w rynkach 70 państw! Do wzrostu eksportu w znacznym stopniu przyczyniło się powołanie i aktywność na tym polu Ukrspecexportu wchodzącego w skład Ukroboronpromu, którego dochody w 2015 roku w porównaniu do 2014 roku wzrosły 2,7 razy. Wśród eksportowanych produktów przeważał sprzęt lotniczy i pancerny. – czołgi i transportery opancerzone. Wzrastające dochody z eksportu pozwoliły na finansowanie prac badawczo-rozwojowych oraz rozpoczęcie realizacji nowych programów. Ich ilość stopniowo wzrastała i oparta była na aktywności ukraińskich ośrodków badawczo-rozwojowych.
Jeśli chodzi o strukturę geograficzną eksportu realizowanego przez ukraińskie przedsiębiorstwa zbrojeniowe, to zdecydowanie przeważają odbiorcy z krajów azjatyckich( ok. 45 proc., afrykańskich( ok. 25 proc.) i Wspólnoty Niepodległych Państw( ok. 20 proc.). Tylko niewielki procent ukraińskiego eksportu dociera do krajów europejskich i obu Ameryk. Najważniejszym odbiorcą ukraińskiego przemysłu obronnego są obecnie Indie, które w 2013 roku zakupiły uzbrojenie za 397,4 mln dolarów, przy czym jeszcze rok wcześniej było to 120 mln dolarów. W okresie od powstania koncernu Ukroboronprom wzrósł eksport do Chin. W zamian za wsparcie kredytowe Ukraina oferuje przeniesienie produkcji niektórych rodzajów uzbrojenia do tego państwa. Z Indiami podpisany został kontrakt na remont i modernizację ponad 100 samolotów An-32. Część nich modernizowana jest w Indiach pod kontrolą specjalistów ukraińskich. Kontynuowana jest realizacja kontraktu zawartego w 2012 roku przewidującego dostawę dla lotnictwa Indii rakiet klasy powietrze-powietrze R-37. Zawarto również kontrakt na dostawę ukraińskich turbin okrętowych dla indyjskich kutrów rakietowych. W Azji jednym z ważniejszych odbiorców ukraińskiego uzbrojenia jest Tajlandia, która zakupiła partię ukraińskich czołgów „Opłot” i ponad 100 transporterów opancerzonych, oraz Kambodża, która zakupiła od Ukrainy 100 czołgów i transporterów opancerzonych. Przemysł ukraiński realizuje też kontrakty dla Wietnamu, m.in. ukraińskie firmy lotnicze podpisały kontrakt na modernizację samolotów Su-27 i śmigłowców będących na wyposażeniu wietnamskiej marynarki wojennej. Do tego kraju eksportowane są także turbiny okrętowe do okrętów produkcji radzieckiej. Poza tym Ukraina dostarcza silniki do czołgów znajdujących się na wyposażeniu armii pakistańskiej.
Dużą aktywność wykazuje Ukraina na rynkach państw afrykańskich, gdzie istnieje zapotrzebowanie na tani, także używany sprzęt. Kraje afrykańskie zakupują sprzęt poradziecki i jego ukraińskie wersje rozwojowe. Do czołowych odbiorców na tym kontynencie należy zaliczyć takie państwa jak: Algieria, Kongo, Etiopia, Kenia i Sudan. Przykładowo, czołg T-72A będący zmodernizowaną wersją T-72B, został sprzedany do tej pory m.in. do Sudanu, Kenii i Demokratycznej Republiki Konga zaś w 2014 roku podpisany został kontrakt na dostawę do tego kraju 50 czołgów T-64 „Bułat”, natomiast ukraińskie pociski przeciwpancerne Kombat zakupiła Etiopia. Ważnym odbiorcą jest tam również Irak, do którego eksportowane są transportery opancerzone i samoloty transportowe A-32. Innym ważnym partnerem jest Tanzania, która zainteresowana jest dostawami i modernizacją uzbrojenia lotniczego i obrony powietrznej oraz sprzętu pancernego. Nawiązano też współpracę z Egiptem. W 2010 roku Ukraina wygrała przetarg na modernizację 200 transporterów opancerzonych „Topaz” będących na uzbrojeniu egipskich sił zbrojnych.
Tradycyjnym odbiorcą ukraińskiej produkcji wojskowej są kraje Wspólnoty Niepodległych Państw, przy czym do największych należą Azerbejdżan, Gruzja i Kazachstan oraz Armenia. Do Azerbejdżanu Ukraina eksportuje transportery opancerzone i samochody ciężarowe, a ponadto modernizuje śmigłowce Mi-24.
Przedstawiciele Ukroboronpromu i Ukrspecexportu wykazują także aktywność na terenie Ameryki Południowej, m.in. Biuro Konstrukcyjne im. Morozowa i jeden z koncernów peruwiańskich wspólnie opracowały zmodernizowany wariant czołgu T-55 oznaczony jako Tyfon II dla armii Peru.
Jeśli chodzi o Europę, to tu największym odbiorą ukraińskiego uzbrojenia są Serbia i Chorwacja, które jako kraje, które kiedyś wchodziły w skład federacji jugosłowiańskiej, nadal dysponują sprzętem pochodzenia radzieckiego lub produkowanego z licencji przekazanych przez ZSRR. Przejawia się to m.in. pomocą ze strony Ukrainy przy modernizacji tego uzbrojenia.
Współpraca ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego z przemysłami innych państw
W okresie przed rewolucją na Majdanie Rosja była najważniejszym państwem w zakresie współpracy z ukraińskim przemysłem zbrojeniowym. Ocenia się, że do 2013 roku z ukraińskich podzespołów korzystało ok. 400 przedsiębiorstw rosyjskiej zbrojeniówki. Wartość ukraińskiego eksportu produkcji specjalnej do Rosji wyniosła w 2013 roku 1,2 mld dolarów, co stanowiło jedną trzecią obrotów ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego. Było to rzecz jasna pozostałością więzi tworzonych w okresie istnienia Związku Radzieckiego. Jednak Rosja stopniowo realizowała politykę, celem której było osiągnięcie samowystarczalności w produkcji możliwie jak największej ilości rodzajów sprzętu wojskowego oraz podzespołów i komponentów do niego. Stąd też jeszcze przed wydarzeniami na Majdanie kooperacja miedzy obu przemysłami napotykała na przeszkody, a duże rosyjskie firmy rosyjskie dążyły do przejęcia kontroli nad mniejszymi przedsiębiorstwami ukraińskim.
Po zajęciu przez Rosję Krymu i walkach na Wschodzie Ukrainy, nowy prezydent Petro Poroszenko zawiesił współpracę wojskową z Rosją. Oznaczało to dla ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego utratę podstawowego zagranicznego rynku, stanowiącego połowę rocznego eksportu a zarazem najważniejszego partnera w zakresie produkcji zbrojeniowej. Skutkowało to maksymalnym ograniczeniem kooperacji ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego z rosyjskim, pojawiły się zakłócenia zaopatrzenia w surowce i wynikający z tego spadek tempa a produkcji. Zaszła konieczność zastępowania rosyjskich komponentów częściami zachodnimi lub też podjęcia wysiłków zaprojektowania i wyprodukowania ich samodzielnie przez przemysł ukraiński. Stopniowo przynosi to rezultaty. 4 marca 2016 roku Ołeksandr Turczynow – sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony ogłosił, iż w przypadku rakiet "Nasi naukowcy, konstruktorzy i inżynierowie w ukraińskich przedsiębiorstwach, zapewnili produkcję wszystkich niezbędnych komponentów, które Ukraina wcześniej otrzymywała dzięki współpracy z Federacją Rosyjską. Daje to nam możliwość nie tylko demonstrowania naszych rakiet w międzynarodowych salonach broni, ale także stosowania ich w walce". Przerwanie współpracy z Federacją Rosyjską spowodowało również utrudnienie i przerwanie realizacji wspólnych projektów. Tak stało się z jednym z największych programów dotyczących produkcji samolotu transportowego An-70. Poza tym Rosja może stosować naciski na inne państwa WNP by ograniczyły współpracę z Ukrainą. Zmusiło to Ukrainę do zmiany kierunków współpracy, w tym większego związania się z Zachodem. Jest to trudne zadanie biorąc pod uwagę to, że parametry i standardy uzbrojenia ukraińskiego odbiegają od zachodnich, a poza tym rynki zbrojeniowe w krajach zachodnich są mocno chronione, zwłaszcza w stosunku do państwa nie należących do NATO. Dla większości zachodnich firm zbrojeniowych przemysł ukraiński stanowi konkurencję.
Jedną z pierwszych firm, która nawiązała współpracę z partnerami zachodnimi jest Motor Sicz, które zaoferowały amerykańskiej firmie Sikorski Aircraft produkowane przez siebie silniki dla śmigłowców. Już w 2013 roku podpisana została umowa o współpracy między ukraińskimi zakładami Aviakon a francuskim Sagem, dotycząca wspólnej modernizacji śmigłowców Mi-24 i wspólnej produkcji bezzałogowców. Z koli z partnerem belgijskim nawiązano współpracę przy modernizacji transporterów opancerzonych BTR-4E i BTR-3EI. Przy czym należy zaznaczyć, że w wyniku doświadczeń uzyskanych podczas walk w Donbasie w różnych wersjach transportera BTR-3 wprowadzono szereg modyfikacji i ulepszeń. Nic dziwnego, że nieustannie rośnie jego eksport. Poza tym Ukraina współpracuje z niektórymi państwami NATO w zakresie utylizacji wycofywanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego.
W segmencie lotniczym Ukraińcy liczą na współpracę ze Słowacją przy modernizacji znajdujących się na wyposażeniu tego państwa myśliwców Mig-29, z Gruzją – przy modernizacji samolotów szturmowych Su-25 i Czechami. W tym przypadku możliwa byłaby współpraca przy budowie samolotu szkolno-bojowego nowej generacji. Czesi mają bowiem duże doświadczenie przy produkcji tego rodzaju samolotów, zaś lotnictwo ukraińskie, które poniosło dość znaczne straty w walkach nad Donbasem, będzie potrzebować takich maszyn. Do nich mogłaby dołączyć Polska posiadająca doświadczenie w produkcji samolotów szkolno-bojowych. Zresztą z taką propozycją już wystąpił Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie.
Współpraca z polskim przemysłem lotniczym i obronnym
Dotychczasową współpracę polskiego i ukraińskiego przemysłu obronnego cechował niewielki zakres. Można wskazać na kilka obszarów gdzie ta współpraca jest możliwa. Gdyby Polska zdecydowała się na wznowienie produkcji czołgów i opracowanie nowych jego generacji bądź modernizację posiadanych dział samobieżnych to posiadający duży potencjał i bogate doświadczenie w produkcji broni pancernej przemysł ukraiński wydaje się być pożądanym partnerem dla naszego przemysłu obronnego. Zresztą próby takiej współpracy są już podejmowane. Po stratach jakie poniosła w czasie walk w Donbasie, Armia ukraińska potrzebuje samobieżnych haubic na podwoziu gąsienicowym. W tym celu strona ukraińska nawiązała współpracę z Hutą Stalowa Wola z zamiarem wspólnej produkcji dział samobieżnych na bazie haubicy „Krab” i na podwoziu czołgu „Opłot”.
Na Ukrainie ma powstać polska fabryka systemów kamuflażowych i ochrony indywidualnej – przewiduje to umowa podpisana podczas Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego 2015 w Kielcach. Taki jest efekt rozmów Grupy Lubawa SA i koncernu Ukroboronprom w trakcie MSPO 2015 w Kielcach. Według umowy na Ukrainie zbudowany będzie zakład produkcyjny Lubawy SA, który będzie wytwarzał m.in. systemy kamuflażowe oraz ochrony indywidualnej żołnierza. Wyroby z tego zakładu miały by być sprzedawane nie tylko na Ukrainie, ale także na rynkach, na których koncernu Ukroboronprom ma silną pozycję i kontakty handlowe. Wspólna inwestycja ma przybrać formę spółki joint-venture. Z kolei PZL Świdnik, rozpoczął negocjacje z ukraińskim przedsiębiorstwem lotniczym – Motor Sicz w sprawie modernizacji śmigłowców Sokół. Do współpracy mogą być zaproszone także inne polskie firmy, m.in. Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych i Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 1. Współpraca ta może się rozszerzyć także na modernizację śmigłowców Mi-8, Mi-17, Mi-24 w oparciu o naszą diagnostykę silników oraz produkcję kompozytowych łopat wirników i osłony silników oraz wyposażenie w ukraińskie silniki. Między Polską a Ukrainą możliwa jest też współpraca przy modernizacji samolotów Mig-29 oraz konstruowaniu radarów wielofunkcyjnych.
Barierą w rozwoju współpracy polsko-ukraińskiej może być duży potencjał przemysłu ukraińskiego, znacznie większy niż polskiego, co powoduje nierównowagę w relacjach obu stron. W relacjach z Polską Ukraińcy liczą przede wszystkim na zakup ich uzbrojenia przez nasz kraj. Innym utrudnieniem jest zjawisko korupcji, z którym mamy do czynienia wśród grup polityczno-biznesowych powiązanych z ukraińskim przemysłem zbrojeniowym. Zacieśnieniem współpracy między Polską a Ukrainą w produkcji specjalnej mogą też nie też zainteresowane firmy zachodnie, obecne już w Polsce, zwłaszcza w przemyśle lotniczym.
Ukraińsko-polskiej współpracy sprzyjać może to, że obie strony w niedalekiej przeszłości produkowały podobny pod względem technologicznym sprzęt pochodzenia ( m.in. w oparciu o licencje) radzieckiego, a także dążenie Ukrainy do zacieśnienia współpracy z NATO i Unią Europejską. Kooperacja Ukrainy z polskim przemysłem umożliwi jej udział w projektach inicjowanych przez Europejską Agencję Obrony i Europejską Agencję Kosmiczną, co może zapewnić otrzymywanie środków finansowych w ramach programów międzynarodowych.
W latach 2013 – 2015 odbyły się co najmniej cztery ważne spotkania z udziałem przedstawicieli przemysłów zbrojeniowych Polski i Ukrainy, między innymi dwukrotnie w 2013 roku – w Warszawie i w Kijowie – Ukraińsko-Polskie Forum Współpracy Przemysłów Obronnych, czy też w 2014 roku konferencja w trakcie Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego w Kielcach oraz Konferencja zorganizowana w 2015 roku w Zielonce przez Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia. W ich trakcie obie strony prezentowały swoje możliwości i proponowały kierunki możliwej współpracy, w ich wyniku jednak nie dochodziło do podpisania kontraktów i umów. Uzasadnione jest stwierdzenie, że duże możliwości współpracy miedzy naszymi przemysłami ciągle są niewykorzystane.
Perspektywy ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego
Jak dotąd, stosunkowo niewielka część tego przemysłu została sprywatyzowana. Konsolidacja polegająca na utworzeniu państwowego koncernu Ukroboronprom doprowadziła do zmiany zarządzania tym przemysłem. Sprzyjała także ekspansji eksportowej, która pozwoliła na utrzymanie stosunkowo wysokiego poziomu produkcji i jej sfinansowanie. Jej postawą była modernizacja proradzieckich zestawów uzbrojenia, stopniowo jednak wdrażano do produkcji nowe systemy uzbrojenia zaprojektowane przez ukraińskie jednostki badawczo- rozwojowe .biura konstrukcyjne, które weszły w skład koncernu Ukroboronprom. Można tu wymienić takie nowe systemy jak radar MP-18-2 wykrywający cele latające o właściwościach stealth niewykrywalne) czy samolot An178. Przyszłość ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego w znacznej mierze zależeć będzie od kontynuowania programu modernizacji armii ukraińskiej oraz utrzymania wysokiej pozycji Ukrainy w międzynarodowym handlu bronią. Jak wspomniano, dotychczas znaczna część uzbrojenia produkowanego przez przemysł ukraiński to konstrukcje poradzieckie bądź będące ich rozwinięciem. W porównaniu do techniki zachodniej są już przestarzałe.
Dlatego wiele będzie zależeć od wdrożenia podjętych w ostatnich latach na Ukrainie prac badawczo-rozwojowych dotyczących nowych rodzajów uzbrojenia nowej generacji oraz zacieśnienia współpracy z zachodnimi firmami zbrojeniowymi. Szansą jest również partycypowanie w programach Europejskiej Agencji Obrony, co może okazać się możliwe dzięki kooperacji z polskim przemysłem obronnym. Na kształt i wielkość ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego wpływać także będą stosunki z Rosją. Ich ewentualne pogorszenie i wznowienie konfliktu zbrojnego na większą skalę będzie wpływało na wzrost zamówień armii ukraińskiej w tym przemyśle.
Prof. dr hab. Paweł Soroka
Autor jest profesorem Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz przewodniczącym Polskiego Lobby Przemysłowego.
Zdjęcie: Myroslav Kaplun (Wikipedia) >>>
Na zdjęciu największy samoot transportowy An-225 Mriy, zniszczony przez Rosjan
|
Zablokowano
