|
|
Silvio Berlusconi urodził się w Mediolanie w rodzinie zaliczającej się do klasy średniej[4]. Jego ojciec Luigi był pracownikiem sektora bankowego, matka Rosa zajmowała się domem[7]. Najstarszy z trójki rodzeństwa, jego siostra Maria Francesca Antonietta urodziła się w 1943, a jego brat Paolo sześć lat później[8].
Ukończył salezjańskie liceum klasyczne w Mediolanie. W 1954 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Mediolanie, absolwentem tej uczelni został w 1961[7].
Działalność zawodowa
Zawodowo pracował już w czasie studiów, zajmował się śpiewaniem w trakcie różnych imprez, występował jako crooner na promach wycieczkowych po Morzu Śródziemnym[7]. Do działalności muzycznej powrócił po kilkudziesięciu latach, współpracując ze swoim przyjacielem, Mariano Apicellą, przy jego płytach Meglio 'na canzone (2003) i L'ultimo amore (2006)[9].
Zajmował się następnie sprzedażą bezpośrednią, pracował w agencji nieruchomości, w 1961 współtworzył firmę z tej branży Cantieri Riuniti Milanesi. Później tworzył przedsiębiorstwa Edilnord, Italcantieri i Milano 2, działające głównie w branży budowlanej. W latach 70. zaczął działać w sektorze medialnym, zakładając najpierw telewizję kablową Telemilano[7][8]. W 1980 na bazie tej telewizji i kilku regionalnych kanałów powstała stacja Canale 5, pierwsza ogólnokrajowa prywatna telewizja we Włoszech[7]. Pod koniec lat 70. Silvio Berlusconi założył holding Fininvest, przy czym medialna część weszła w skład koncernu Mediaset, również kontrolowanego przez rodzinę Berlusconich. Jeszcze w latach 80. wykupiono stacje telewizyjne Italia 1 i Rete 4. Holding działał także na rynku telewizyjnym we Francji, Hiszpanii i Niemczech. Rozszerzał swoją działalność również na inne branże: finansową (Mediolanum), wydawniczą (Arnoldo Mondadori Editore), kulturalną (Teatro Manzoni w Mediolanie), sprzedaży detalicznej (Standa)[7][8].
W latach 1986–2017 Silvio Berlusconi był właścicielem, a z przerwami również prezesem klubu piłkarskiego A.C. Milan[10][11]. Okazjonalnie udzielał się również jako producent i producent wykonawczy przy produkcjach filmowych i telewizyjnych[12].
Stał się jedną z najbogatszych osób we Włoszech. W 2008 „Forbes” oszacował wartość majątku jego rodziny na 9,4 miliarda dolarów[5]. Utrzymywał się na liście najbogatszych ludzi na świecie również w kolejnych latach, w 2019 aktywa rodziny wyceniono na 6,3 miliarda dolarów[13].
Działalność polityczna
Przez lata sympatyzował z Włoską Partią Socjalistyczną Bettina Craxiego, m.in. ojca chrzestnego swojej córki[8]. Karierę polityczną rozpoczął w pierwszej połowie lat 90., gdy na skutek afer korupcyjnych (tzw. Tangentopoli) rozpadły się główne ugrupowania dotychczasowej sceny politycznej[7][8]. Deklarował publicznie, że jego celem jest uniemożliwienie dojścia do władzy środowisk wywodzących się z Włoskiej Partii Komunistycznej[7]. 18 stycznia 1994 założył partię Forza Italia, którą kierował przez cały okres jej działalności do 2009[14]. Przed wyborami w tym samym roku FI połączyła siły głównie z marginalizowanymi dotąd siłami politycznymi: Sojuszem Narodowym i Ligą Północną[8]. Koalicja ta wygrała wybory, Silvio Berlusconi uzyskał mandat posła do Izby Deputowanych XII kadencji[1], a 10 maja 1994 objął urząd premiera[15]. 22 grudnia złożył jednak dymisję, gdy Liga Północna zerwała porozumienie rządowe[8], zakończył urzędowanie 17 stycznia 1995[15].
W 1996 jego koalicja przegrała wybory z sojuszem ugrupowań centrowych i lewicowych[8]. Lider FI utrzymał mandat poselski na XIII kadencję, utrzymywał go później w kolejnych wyborach w 2001, 2006 i 2008, zasiadając w niższej izbie włoskiego parlamentu do 2013[1]. W 1999 objął dodatkowo uzyskane miejsce w Parlamencie Europejskim V kadencji, zasiadając w nim do 2001[16]. Kolejne wybory w 2001 zakończyły się zwycięstwem zorganizowanego przez niego Domu Wolności, tworzonego przez FI, Sojusz Narodowy, Ligę Północną i sojusz partii chadeckich. 11 czerwca 2001 Silvio Berlusconi powrócił na stanowisko premiera, tworząc swój drugi gabinet[17]. W swoich kolejnych rządach czasowo wykonywał przy tym obowiązki odwołanych ministrów, w szczególności od lutego do listopada 2002 był p.o. ministra spraw zagranicznych[17]. 23 kwietnia 2005, po sporach wewnątrz koalicji[8], sformował swój trzeci rząd, który funkcjonował do 17 maja 2006[18]. W okresie tych rządów przeprowadzono reformy rynku pracy i systemu emerytalnego. Proponowana nowelizacja ustrojowa zakładająca głównie wzmocnienie uprawnień premiera została odrzucona w referendum[7].
Przed wyborami w 2006 włoskie ugrupowania polityczne skupiły się w dwóch blokach – centroprawicowym Domu Wolności Silvia Berlusconiego i centrolewicowej L’Unione, na czele której stanął Romano Prodi. Wyniki obu formacji były dość zbliżone, ostatecznie jednak władzę przejęła lewica, a Silvio Berlusconi, początkowo kontestujący te wyniki[7], ostatecznie je uznał i ponownie przeszedł do opozycji[8]. 18 listopada 2007 zainicjował powołanie Ludu Wolności jako federacji FI, Sojuszu Narodowego i mniejszych partii. Na kongresie rozpoczętym 27 marca 2009 PdL przekształcił się w jednolitą partię, na czele której stanął dotychczasowy lider FI. 16 listopada 2013 polityk doprowadził do reaktywowania ugrupowania Forza Italia, również obejmując w nim przywództwo[14].
Centrolewicowy rząd utracił większość w parlamencie w 2008, co doprowadziło do przedterminowych wyborów, wygranych przez Lud Wolności i koalicjantów[8]. 8 maja 2008 Silvio Berlusconi stanął na czele swojego czwartego rządu, urzędując do 16 listopada 2011[19]. Włochy zmagały się w tym okresie z kryzysem gospodarczym, odnotowano spadek PKB. Pozycję premiera osłabiały także doniesienia o skandalach seksualnych z jego udziałem[7]. W 2010 doszło do rozłamu w partii rządzącej, którą na skutek konfliktu z premierem opuścił ze swoimi zwolennikami Gianfranco Fini[7][14]. Na początku listopada 2011 ostatecznie utracił większość w Izbie Deputowanych, nie będąc w stanie przeforsować nowego budżetu[20]. 12 listopada podał się do dymisji, cztery dni później zastąpił go na urzędzie bezpartyjny Mario Monti[7].
W wyborach w 2013 polityk z powodzeniem wystartował do Senatu XVII kadencji[21]. W tym samym roku zapadł ostateczny wyrok skazujący go na karę pozbawienia wolności za przestępstwa podatkowe[22]. Konsekwencją stał się zakaz pełnienia funkcji publicznych[23], na skutek którego jeszcze w 2013 polityk utracił miejsce w Senacie[21].
Pozostał na scenie politycznej jako lider FI[14]. Jego partia utraciła jednak znaczną część poparcia, a w 2018 straciła status najsilniejszej formacji na prawicy na rzecz Ligi Północnej[24]. Jego aktywność poza problemami prawnymi ograniczały także problemy zdrowotne[25]. W 2019 Silvio Berlusconi wystartował w wyborach europejskich z ramienia Forza Italia, uzyskując mandat deputowanego do PE IX kadencji[26].
W 2022 z ramienia centroprawicowej koalicji został natomiast wybrany do Senatu[27]. Funkcje senatora i przewodniczącego FI pełnił do czasu swojej śmierci w 2023.
Życie prywatne
W 1965 Silvio Berlusconi zawarł związek małżeński z Carlą Dall’Oglio. Ze związku tego urodziło się dwoje dzieci: Maria Elvira (w 1966) i Pier Silvio (w 1968). Jego partnerką życiową w trakcie małżeństwa została aktorka Veronica Lario, z tego związku urodziło się troje dzieci: Barbara (w 1984), Eleonora (w 1986) oraz Luigi (w 1988). W 1985 rozwiódł się z pierwszą żoną, pięć lat później zawarł drugi związek małżeński ze swoją drugą partnerką[8]. W 2009 Veronica Lario złożyła pozew o rozwód, zarzucając mężowi utrzymywanie relacji i przyjmowaniu przez niego młodych kobiet w swojej rezydencji[28]. W 2012 orzeczeniem sądowym Silvio Berlusconi został zobowiązany do płacenia byłej żonie alimentów w wysokości 36 milionów euro rocznie[29][30]. Ostatecznie w 2014 na skutek kolejnych odwołań wysokość alimentów została ustalona na 2 miliony euro miesięcznie[31].
Jego kolejnymi partnerkami życiowymi zostawały Francesca Pascale[32] i Marta Fascina[33].
Pod koniec lat 70. został członkiem loży masońskiej Propaganda Due[7]. Jako kawaler Orderu Zasługi za Pracę zyskał we Włoszech przydomek il Cavaliere[34].
W ostatnich latach życia chorował. W 2016 przeszedł operację wymiany zastawki aorty[2]. W latach 2020–2023 był kilkukrotnie hospitalizowany[2][35]. W kwietniu 2023 poinformowano, że u byłego premiera zdiagnozowano przewlekłą białaczkę mielomonocytową[35]. 9 czerwca 2023 został ponownie przyjęty do Hôpital San Raffaele; zmarł w tej placówce 12 czerwca 2023[2]. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 14 czerwca 2023; na ten dzień ogłoszono żałobę narodową[36][37].
Postępowania sądowe
Wielokrotnie oskarżany w postępowaniach karnych, według stanu na 2011 był objęty ponad dwudziestoma różnymi postępowaniami, głównie o korupcję[4]. W licznych sprawach doszło do przedawnienia karalności (finansowanie Włoskiej Partii Socjalistycznej, łapówka dla prawnika Davida Millsa, fałszowanie bilansu holdingu Fininvest) lub ich zakończenia na skutek amnestii (krzywoprzysięstwo)[8]. Część spraw w tym dotyczących dawania łapówek zakończyła się uniewinnieniem (m.in. głośny proces o przekupstwo sędziego w sprawie kompanii SME)[8]. Wszczęty został proces, w którym politykowi zarzucono przekupstwo senatora Sergia De Gregorio w trakcie XV kadencji parlamentu[38]. Proces cywilny o zniesławienie wytoczył przeciwko niemu Antonio Di Pietro[39].
W 2013 wobec Silvia Berlusconiego zapadł ostateczny wyrok skazujący za oszustwa podatkowe i defraudację w koncernie Mediaset[22][23]. Proces w tej sprawie toczył się od 2005[40]. Były premier został ostatecznie skazany na karę 4 lat pozbawienia wolności, która z mocy obowiązujących przepisów została automatycznie skrócona do 1 roku[22][23]. Skazanie to wiązało się również z zakazem pełnienia funkcji publicznych i w konsekwencji utratą miejsca w Senacie[21]. Z uwagi na wiek nie został osadzony w zakładzie karnym. W 2014 rozpoczął odbywanie kary w formie pracy społecznej w katolickim ośrodku opieki nad osobami w podeszłym wieku[41].
W 2011 został oskarżony o nadużycie zależności i płatny stosunek seksualny z małoletnią (siedemnastoletnią) prostytutką używającą pseudonimu Ruby Rubacuori[42]. Miało do tego dojść podczas przyjęć w prywatnych willach polityka, które miały mieć charakter orgii (stąd afera otrzymała nazwę „bunga bunga”)[43]. W 2013 Silvio Berlusconi został skazany w tej sprawie w pierwszej instancji na karę 7 lat pozbawienia wolności i dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych[44]. W postępowaniu odwoławczym został jednak uniewinniony[45], a wyrok uniewinniający utrzymano następnie w mocy w postępowaniu kasacyjnym[46].
Krytyka
Jako politykowi zarzucano mu m.in. konflikt interesów wynikający z kontrolowania kilku głównych kanałów telewizyjnych, a jednocześnie pełnienia funkcji politycznych[47]. Wskazywano też, że za jego rządów przyjmowano rozwiązania prawne mające służyć interesom kontrolowanych przez niego przedsiębiorstw i rozwiązywaniu jego osobistych problemów[48][49]. Niejednokrotnie pojawiały się oskarżenia co do jego związków z mafią (m.in. w związku z procesem jego wieloletniego współpracownika Marcella Dell’Utriego)[50]; sam Silvio Berlusconi nie był formalnie sądzony za kontakty z organizacjami przestępczymi.
Lewicowy publicysta Slavoj Žižek oskarżał go o sprzyjanie gospodarczym interesom wyższej klasy politycznej[51]. Paul Ginsborg dostrzegał w jego rządach niebezpieczny precedens: kumulację władzy politycznej, mediów prywatnych i publicznych[52]. Z drugiej strony Gianfranco Pasquino zauważył, że Silvio Berlusconi skutecznie zagospodarował przestrzeń wypełnioną po skandalach korupcyjnych z początku lat 90., który doprowadził do upadku większości ugrupowań z włoskiej sceny politycznej[53].
Wzbudzał wielokrotnie kontrowersje swoimi wypowiedziami i gestami. W 2003, po słowach krytyki ze strony Martina Schulza, stwierdził, że niemiecki europoseł mógłby zagrać rolę kapo, tłumacząc to później nawiązaniem do komediowego serialu wojennego Hogan's Heroes i postaci mało rozgarniętego sierżanta[54]. W kampanii wyborczej w 2006 osoby głosujące na centrolewicową koalicję określił mianem „fiutów” (wł. coglioni)[55]. W 2008 Baracka Obamę nazwał „opalonym”[56]. W 2009, po trzęsieniu ziemi w L’Aquili, sugerował osobom, które utraciły swoje domy, by potraktowały tymczasowe zakwaterowanie jako weekendowy pobyt na campingu[57]. W tym samym roku został uderzony w twarz miniaturką mediolańskiej katedry przez Massima Tartaglię, doznając m.in. pęknięcia kości nosowej[58].
Odznaczenia i wyróżnienia
Order Zasługi za Pracę (Włochy, przyznany w 1977[59], zwrócony w 2014[60])
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Norwegia, 2001)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP (Polska, 2002[61])
Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 2002)
Wielki Oficer Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa, 2005)
Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka (Portugalia, 2005[62])
Krzyż Wielki Orderu Piusa IX (Watykan, 2005)
Order Króla Abdulaziza I klasy (Arabia Saudyjska, 2009[63])
Order Stara Płanina I klasy (Bułgaria, 2009)
Tytuł doctora honoris causa Università della Calabria (1991[64])
W kulturze masowej
Jego życie i działalność polityczna była kanwą m.in. następujących filmów:
Kajman (włoski, fabularny) – reż. Nanni Moretti z 2006 (o producencie filmów klasy B próbującym zrobić film o polityku),
Bye Bye Berlusconi! (niemiecki, fabularny) – reż. Jan Henrik Stahlberg z 2006 (o grupie filmowców zamierzających porwać polityka i rozliczyć go z działalności),
Wideokracja (szwedzko-duńsko-brytyjsko-włoski, dokumentalny) – reż. Erik Gandini z 2009 (o Silviu Berlusconim jako potentacie medialnym oraz jego wpływie na kulturę i politykę),
Draquila – L’Italia che trema (włoski, dokumentalny) – reż. Sabina Guzzanti z 2010 (o odpowiedzi władz włoskich na trzęsienie ziemi w L’Aquili z 2009),
Oni (włoski, fabularny) – reż. Paolo Sorrentino z 2018 (o polityce jako cynicznym spektaklu)[65].
Zobacz też
Pierwszy rząd Silvia Berlusconiego
Drugi rząd Silvia Berlusconiego
Trzeci rząd Silvia Berlusconiego
Czwarty rząd Silvia Berlusconiego
|
Zablokowano
