Śmigus dyngus >;))

[Lothar.]

Śmigus-dyngus (znany także jako: lany poniedziałek) – zwyczaj pierwotnie zachodniosłowiański, a wtórnie związany z Poniedziałkiem Wielkanocnym w kościele katolickim. Współcześnie posiada wiele regionalnych nazw.
Spis treści

    1 Pochodzenie nazwy
    2 Najstarsze wzmianki
    3 Tradycyjne formy obrzędu
    4 Współczesny śmigus-dyngus
    5 W innych krajach
    6 Inne
    7 Zobacz też
    8 Uwagi
    9 Przypisy

Pochodzenie nazwy

     Osobne artykuły: Śmigus (etymologia) i Dyngus (etymologia).

Pojęcie dyngus najprawdopodobniej wywodzi się z języka niemieckiego od słowa dingen, co oznacza „wykupywać się”, ale Zygmunt Gloger dostrzegł również podobieństwo do niemieckiego słowa Dünnguss (kałamarz, chlust wody)[1], natomiast pojęcie śmigus może pochodzić z niemieckiego schmackostern lub polskiego śmigać. Śmigus i dyngus przez długi czas były odrębnymi zwyczajami. Z czasem tak się zlały ze sobą w jeden, że przestano rozróżniać który na czym polega. Wyrazem tego było pojawienie się w Słowniku poprawnej polszczyzny Stanisława Szobera zbitki śmigus-dyngus.
Najstarsze wzmianki

Pierwszy raz o słowiańskim zwyczaju wspomina w XIV wieku czeski kaznodzieja Konrad Waldhauser[2]:

manželé a milenci šlehají se metlami a tepají rukou v pondělí a úterý velikonoční. Ospalé a lenivé časně z rána v pondělí velikonoční házejí do vody nebo alespoň je polévají….

Natomiast pierwsze wzmianki o zwyczajach śmigusowo-dyngusowych w Polsce pochodzą z XV wieku, z ustaw synodu diecezji poznańskiej z 1420 roku pt. Dingus prohibetur, przestrzegających przed praktykami, mającymi niechybnie grzeszny podtekst:

Zabraniajcie, aby w drugie i trzecie święto wielkanocne mężczyźni kobiet a kobiety mężczyzn nie ważyli się napastować o jaja i inne podarunki, co pospolicie się nazywa dyngować (...), ani do wody ciągnąć, bo swawole i dręczenia takie nie odbywają się bez grzechu śmiertelnego i obrazy imienia Boskiego[3].

Benedykt Chmielowski w swej encyklopedii Nowe Ateny stwierdza (według uwagi autora za Bertholdem Carolo), że zwyczaj polewania się wodą na ziemi polskiej pochodzi z czasów Wandy i powstał gdy Damy jej Froncymeru za Panią żałując wodą się polewały co rok. Chmielowski datuje śmierć Wandy na rok 750[4].
Tradycyjne formy obrzędu
Wilamowice, śmiergust, Poniedziałek Wielkanocny

Geneza ludowych zwyczajów obchodzonych w Poniedziałek Wielkanocny jest związana z praktykami Słowian, którzy czcili radość po odejściu zimy i przebudzeniu się wiosny. Śmigus i dyngus przez długi czas były odrębnymi obyczajami. Śmigus głównie polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby lub palmami po nogach i oblewaniu się zimną wodą, co symbolizowało wiosenne oczyszczenie z brudu i chorób, a w późniejszym czasie także i z grzechu. Na śmigus nałożył się zwyczaj dyngusowania (dyngowanie), dający możliwość wykupienia się pisankami od podwójnego lania. Dyngus związany był z folklorystycznymi praktykami Słowian poświęconym ekspedycji. Polegał na odwiedzaniu znajomych i przypadkowych osób. Wizytom zazwyczaj towarzyszył poczęstunek, bądź darowizna z zaopatrzeniem na drogę[5].

Słowianie uważali, że oblewanie się wodą miało sprzyjać płodności, dlatego oblewaniu podlegały przede wszystkim panny na wydaniu, z tego powodu obrządki polewania się wodą miały niekiedy charakter matrymonialny[6]. Po synkretyzmie z chrześcijaństwem w niektórych regionach ustalono, że trzeciego dnia Wielkanocy panny i dziewczęta mają prawo do odwzajemnionego rewanżu za wcześniejsze oblanie ich wodą[1].

Dawniej zwyczaj polewania się wodą znany był głównie na wsi[a], zwyczaj tam był huczniej obchodzony. Polewanie perfumami nie było jeszcze znane, a do praktyk stosowano m.in. cebrzyki z wodą. Polewaniu się wodą towarzyszyło często wielkanocne smaganie. O znaczącej obrzędowości śmigusa-dyngusa w dawnych czasach świadczą gdzieniegdzie zachowane tradycje z urodzajem, m.in. związane z kultem palm wielkanocnych. Oprócz tego obchodzone są także obrzędy takie jak: śmiergust, kurek dyngusowy, dziady śmigustne czy przywołówki[5].
Współczesny śmigus-dyngus
Współczesny śmigus-dyngus, praktykowany w Sanoku

Dziś śmigus-dyngus jest traktowany jako zabawa o charakterze ludowym. W odróżnieniu od pierwotnych tradycji wodą oblewa się wszystkich, bez wyjątków[7]. Dla żartów mogą być polewane nawet osoby nieznajome. Zwyczaj przypomina ogółem zabawę w oblewanie się wodą. Jest popularny szczególnie wśród dzieci i młodzieży i ma niewiele wspólnego z tradycyjnymi praktykami. Polska społeczność spopularyzowała te praktyki w USA (m.in. w Buffalo). Zamiast cebrzyków do oblewania częściej stosowane są plastikowe pojemniki (np. butelki z wodą). Wielkanoc jest także okazją do kupienia specjalnych gadżetów, dla dzieci takich jak pistolet na wodę czy balon wodny. W praktykach stosowanie perfum bądź wody kolońskiej[7]. Przez niektórych zwyczaj jest krytykowany ze względu na zanik pierwotnych tradycji. Z biegiem czasu oblewanie wodą stało się również do tego stopnia niebezpieczne, że służby porządkowe i prawnicy zaczęli interpretować to jako zakłócanie spokoju[8].

Chrześcijaństwo przejąwszy rodzimy zwyczaj powiązało go z oczyszczającą symboliką wody oraz upamiętnianiem rozpędzania gromadzących się tłumów w Wielki Poniedziałek rozmawiających o zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa[9]. Dawniej Polacy obchodzili święto prawdopodobnie w ramach upamiętnienia chrztu Polski[10] Taka informacja została również napisana na stronie DyngusDay[7].
W innych krajach

Słowiański zwyczaj w tradycyjnej formie przetrwał w pobliskich krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Jest znany na Morawach (oblévacka[11] lub Šmigrust[12]), Słowacji (obliévacka, kúpacka[13]) oraz w niektórych regionach zachodniej Ukrainy. Podobnym i pokrewnym słowiańskim zwyczajem do śmigusa-dyngusa jest również bułgarska peperuda. W XVI wieku słowiańską tradycję powszechnie przejęli Węgrzy. Do dziś praktykuje się tam oblewanie wodą, z pierwotnymi tradycjami, ale również z wykorzystaniem perfum lub wody kolońskiej[14][15].

Poza Słowianami zwyczaj oblewania się wodą praktykują również Meksykanie w Wielką Sobotę. Społeczności Dalekiego Wschodu praktykują Songkran, który również wypada na wiosnę, ale nie jest on związany z okresem wielkanocnym.
Inne

    Zespół muzyczny Ja mmm chyba ściebie wydał humorystyczny utwór muzyczny zatytułowany jako „Kiedy Hesus Śmingus Dyngus”. Piosenkę zastosowano w kabarecie Hu jak humor.
    W 2003 roku wyemitowano monety okolicznościową związane z Śmigusem-dyngusem. Monety miały nominały 2 zł i 20 zł (monetę o nominale 2 zł wyemitowano w nakładzie 600 000 sztuk, zaś monetę o nominale 20 zł wyemitowano w nakładzie 44 000 sztuk). Monety te wchodzą w skład serii monet Polski rok obrzędowy[16].

Zobacz też
        Zobacz multimedia związane z tematem: Śmigus-dyngus
        Zobacz hasło śmigus-dyngus w Wikisłowniku
        Zobacz w Wikiźródłach tekst
Hasło Dyngus, śmigus w Encyklopedii staropolskiej

    wielkanocne smaganie
    Wtorek Wielkanocny
    Songkran
    rodzimowierstwo słowiańskie
    emaus
    Siuda Baba
    śmiergust
    zamzam
    babasik

Uwagi

    W pamiętnikach Jędrzeja Kitowicza, pochodzących z epoki saskiej przeczytać można, że: Lud wiejski, dosyć wiernie trzymający się obyczaju starego, pocieszny wyprawia dyngus alias śmigus, a mianowicie koło studzien. Parobcy od rana gromadzą się, czatując na dziewki, idące czerpać wodę i tam, porwawszy między siebie jedną, leją na nią wodę wiadrami, albo zanurzają ją w stawie, a niekiedy w przerębli, jeżeli lód jeszcze trzyma. W miastach oblewanie się wodą nie jest powszechnie przyjętym.

Przypisy

Zygmunt Gloger, „Encyklopedia staropolska”, T. 3, Warszawa 1900–1903.
Veselé chvíle v životě lidu českého, s. 253 (cz.).
Hanna Szymanderska, s. 47.
Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny, rozdział O Polskim Królestwie.
Skąd się wziął śmigus-dyngus?, podroze.dziennik.pl [dostęp 2019-11-30].
Lany Poniedziałek w tradycji ludowej | NaLudowo.pl - Folklor, Etno Design, Kultura Ludowa, naludowo.pl [dostęp 2019-12-01] (pol.).
Home | dyngusday, www.dyngusdaybuffalo.com [dostęp 2020-04-13] (ang.).
Śmigus Dyngus. Za oblanie wodą można dostać wysoki mandat, Czy za oblewanie wodą w lany poniedziałek można dostać mandat?
religia.tv Śmigus i Dyngus w wielkanocny „lany” poniedziałek, religia.tv [dostęp 2018-04-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-12].
Dziennik podróży do Tatrów: Śmigus. – Djabeł Jskrzycki – powieść w Wikiźródłach.
Ošetřovatelství II:, s. 148 (cz.).
Pavel Trost, K původu slov, „Naše řeč”, 2 (63), 1980, s. 110–112 [dostęp 2017-11-21] (cz.).
Národnie spievanky 1 – Piesne a zlomky z mytologického ohľadu pamätné, sme.sk [zarchiwizowane z adresu 2012-05-30] (słow.).
húsvéti locsolás, [w:] MAGYAR NÉPRAJZI LEXIKON [online] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-30] (węg.).
Népművészeti Egyesületek Szövetsége – „Vízöntő hétfűre buzognak források”. nesz.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-25)]. (węg.).

    Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny, www.nbp.pl [dostęp 2021-04-29] (pol.).

    pde

Polskie obrzędy i zwyczaje ludowe

    pde

Cykl paschalny i Zmartwychwstanie Pańskie
Kategorie:

    Zwyczaje wielkanocneZwyczaje słowiańskieZwyczaje staropolskieWielkanoc w słowiańskiej tradycjiWodaKobieta

[Amigoland]

Aaa to dlatego wszystkie foremki się pochowały Pewnie suszą już bieliznę...

[Lothar.]

No rzeczywiście na lany poniedziałek to dziewczyny się "schowały" >;))

[Biegnij Lola biegnij]

ZAWARTOŚCI USUNIĘTE

Autor usunął wiadomość.

[Lothar.]

Nieczyste zagrywki, wstydź się Ewo >;)

[Biegnij Lola biegnij]

ZAWARTOŚCI USUNIĘTE

Autor usunął wiadomość.

[Biegnij Lola biegnij]

ZAWARTOŚCI USUNIĘTE

Autor usunął wiadomość.

[Lothar.]

No to ja delikatnie chlapałem ciepłą przegarowaną wodą z kubka :) kropiłem palcami >;) a były krzyki >;))

[Biegnij Lola biegnij]

ZAWARTOŚCI USUNIĘTE

Autor usunął wiadomość.

[Lothar.]

Tak byłem delikatny >;)) A sam nie zostałem polany, to krucho będzie z tym szczęściem >;)) A jakie życzenia wesołych świąt >;) Od starych hmm czerwona arystokracja , nazwiska z tv >;) byłem pod wrażeniem >;))