|
|
Trochę wilczej jagody >;PP To ciekawa kombinacja, ale konieczny umiar >;)
Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna L.) − gatunek wieloletniej rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae). Ma wiele nazw zwyczajowych: wilcza wiśnia, wilcza jagoda, psinki, leśna tabaka, belladonna. Występuje w Europie, Afryce Północnej, Azji Zachodniej. Introdukowana w części Ameryki Północnej. W Polsce także roślina uprawna i dziczejąca. Występuje głównie w południowej części kraju, roślina rzadka, objęta ochroną. Wszystkie części rośliny są trujące.
Morfologia
Pokrój
Przypomina niewysoki krzew o wys. od 50 do 150 cm.
Korzeń
W pierwszym roku palowy, rozgałęziony. W latach następnych tworzy gałęziste kłącze o średnicy do 7 cm i dużej liczbie korzeni bocznych, z kilkunastoma stożkami wzrostu.
Łodyga
Wzniesiona, w dolnej części najczęściej z trzema rozgałęzieniami, wyżej gruczołowato omszona, kanciasta, zielona, częściowo fioletowo lub brunatnie nabiegła.
Liście
Jajowate do eliptycznych, zaostrzone, całobrzegie, u nasady zwężone w krótki ogonek. Duże, do 25 cm długości i 12 szerokości, na szczytach rozgałęzień mniejsze. Na łodygach u dołu skrętoległe, wyżej zbliżone do siebie parami (prawie naprzeciwległe), z których jeden jest zawsze większy a drugi mniejszy.
Kwiaty
Pojedyncze (rzadko parami), osadzone w kątach rozgałęzień i kątach ogonków liściowych na krótkich, zwisających szypułkach. Kielich zielony, trwały, otaczający owoc, głęboko rozcięty, do 2 cm długości, korona beczułkowato-dzwonkowata, płatki krótkie, u góry brudnofioletowe, u podstawy brązowożółte, żyłkowane. Korona opada. Pręcików pięć, nitki u dołu omszone, wygięte, słupek jeden z fioletową szyjką.
Owoce
Fioletowoczarna, błyszcząca, wielonasienna jagoda wielkości wiśni. Owoc ma słodki smak. Nasiona drobne, nerkowate, brunatne. MTS wynosi od 0,6 do 1,2 g.
Biologia i ekologia
Rozwój
Bylina, hemikryptofit. W Polsce kwitnie w czerwcu i lipcu. Kwiaty zapylane są przez owady, czasem dochodzi do samozapylenia[3].
Cechy fitochemiczne
Jest rośliną trującą. Wszystkie jej organy są trujące, przy czym największe stężenie trujących alkaloidów znajduje się w korzeniach i owocach. Owoce zawierają niemal wyłącznie atropinę, pozostałe organy – hioscyjaminę. Korzenie wyróżniają się obecnością większych ilości ubocznych alkaloidów wzmacniających działanie hioscyjaminy na mięśnie. Działanie szkodliwe alkaloidów polega na pobudzaniu przechodzącym w porażenie mózgowia, międzymózgowia i rdzenia przedłużonego oraz porażaniu układu obwodowego. Przyjmuje się za dawkę śmiertelną 10–20 owoców u dorosłych i 3–4 u dzieci, choć różnice osobnicze są znaczne. Pierwszymi objawami zatrucia jest silne pobudzenie i euforyczne halucynacje. Następnie pobudzenie nasila się aż do wystąpienia napadów szału, nierozpoznawania otoczenia, światłowstrętu, występują m.in. zaburzenia mowy, w końcu utrata przytomności i w skrajnych przypadkach zgon w wyniku porażenia oddechu podczas śpiączki[4].
Fitosocjologia
Preferuje miejsca wilgotne, zacienione, z żyzną glebą. Wilczą jagodę można spotkać najczęściej na obrzeżach lasów i na leśnych porębach. Roślina azotolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu (Ass.) Atropetum belladonnae[5].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta jest w Polsce ochroną od 1957 roku. W latach 1957–1995 znajdowała się pod ochroną częściową, następnie do 2014 roku pod ochroną ścisłą, a od 2014 roku ponownie podlega ochronie częściowej[6][7][8]. Zagrożeniem dla gatunku był zbiór ze stanowisk naturalnych jako surowca dla przemysłu farmaceutycznego, co doprowadziło do zubożenia lub zaniku niektórych stanowisk. Część stanowisk znajduje się na terenach chronionych, np. w Roztoczańskim, Ojcowskim i Pienińskim Parku Narodowym[3]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[9].
Zastosowanie
Roślina lecznicza
surowiec zielarski
Liść pokrzyku (Belladonnae folium) – wysuszone liście lub wysuszone liście i kwitnące, a niekiedy owocujące szczyty pędów o zawartości nie mniej niż 0,30% sumy alkaloidów w przeliczeniu na hioscyjaminę[10]. Surowiec zawiera alkaloidy (głównie hioscyjamina, niewielka ilość skopolaminy)[10], a poza tym flawonoidy, kwercetynę, kemferol, garbniki, kwasy organiczne[11].
Działanie i zastosowanie
Produkowane z pokrzyku preparaty zmniejszają napięcie mięśni gładkich, działają hamująco na układ nerwowy przywspółczulny, rozszerzają źrenicę oka, zmniejszają wydzielanie wszystkich gruczołów. Znajdują zastosowanie w okulistyce podczas badania oka (atropina), a także w leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy i schorzeń żołądkowo-jelitowych[11].
Obecność w kulturze
Łacińska nazwa Atropa wywodzi się od imienia jednej z trzech greckich bogiń przeznaczenia. Właśnie Atropos była tą, która przecinała nić życia. Druga część nazwy belladonna to po łacinie „piękna pani”, gdyż Rzymianki używały wyciągów z rośliny jako kosmetyku rozszerzającego źrenice i nadającego im blask oraz skutecznie przyspieszającego i pogłębiającego oddech.[potrzebny przypis] Jej trujące jagody służyły niegdyś do trucia wilków, stąd polska nazwa wilcza jagoda.[potrzebny przypis]
Wilcza jagoda w tekstach kultury:
Leonie Ossowski, Wilcze jagody, powieść, 1987
Seweryna Szmaglewska, Wilcza jagoda, powieść, 1977
L.P.Hartley, The Go- Between, powieść, 1953
A. Sapkowski, Saga o Wiedźminie, Chrzest Ognia
|
Zablokowano
