Jestem na drugim biegunie, bo patrzę, bez emocji. Powinniśmy wymieniać wnioski, bo każde widzi co innego i popełni inne błędy, coś jak recenzja i krytyka w pracy naukowej.
Prace naukowe mają różną wartość. Ich ocena opiera się na pewnym doświadczeniu, które recenzent wyniósł z lektury, z praktyki pisania recenzji i z dyskusji nad pracami naukowymi, z którymi zapoznał się poprzednio; może jednak być nie w pełni racjonalna. Nie ma racjonalnych zasad oceny prac naukowych.
Ocena to orzekanie o czymś według zasad wartości – wypowiadanie zdania o pewnym działaniu lub dziele dotyczącego stopnia zgodności z zasadami wartości lub o stopniu ich spełnienia w tym działaniu lub dziele. Zasady wartości nazywa się kryteriami oceny. Jako ocenę rozumie się zarówno swoisty wysiłek twórczy polegający na krytyce dzieła, jak i jego uwieńczenie w słowie lub w piśmie – w formie recenzji.
Ocena prac naukowych pozwala również dokonać selekcji prac naukowych według stopnia ich ważności. Dzięki temu badacz będzie miał szanse być na bieżąco zorientowany choć w najważniejszych pracach w swej dziedzinie. „Specjalista powinien w każdej chwili ogarniać całość wyników badań w swojej nauce, przynajmniej zaś całość swojej problematyki, jak również poznawać i śledzić na bieżąco całokształt produkcji światowej” – podkreśla Józef Pieter[1]. Absolutnym minimum jest właśnie ów „…przegląd produkcji naukowej według stopnia jej ważności”. Służyć temu mogą czasopisma naukowe, indeksy bibliograficzne, konferencje i kongresy specjalistów.
Spis treści
1 Potrzeba racjonalnej oceny
2 Kryteria krytyki naukowej
3 Omówienia
4 Recenzje i rozprawy krytyczne
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Bibliografia
Potrzeba racjonalnej oceny
Racjonalna ocena prac naukowych potrzebna jest szczególnie w szkolnictwie wyższym, jeśli chodzi o ocenę prac promocyjnych: licencjackich, magisterskich, doktorskich, habilitacyjnych. Ich liczba, podobnie jak liczba prac naukowych, rośnie z roku na rok; czytający je i oceniający profesorowie potrzebują więc mieć do dyspozycji racjonalne kryteria oceny. Czytanie i krytyka prac dyplomowych przez dwóch recenzentów, a w przewodach doktorskich i habilitacyjnych niekiedy trzech, nie jest wystarczającym rozwiązaniem.
Ocena racjonalną jest wtedy, gdy jest oparta wyłącznie na argumentach dotyczących zgodności lub niezgodności dzieła z kryteriami oceny. Do racjonalnej oceny prac naukowych niezbędne są ścisłe kryteria.
Kryteria krytyki naukowej
Krytykę naukową przeprowadza się według następujących kryteriów: poprawność logiczna, wartość metodologiczna, oryginalność, wartość społeczna, rozmiar wysiłku twórczego włożonego w wykonanie danej pracy, rozmiar pracy, poprawność językowego opracowania, przystępność ujęcia pisarskiego. Główną, wręcz zasadniczą rolę powinno odgrywać kryterium oryginalności dzieła naukowego.
Poprawność logiczna pracy naukowej jest oceniania ze względu na ilość i wagę występujących w niej błędów logicznych oraz możliwość ich korekty – od zastąpienia prawidłowymi terminami czy konstrukcjami zdaniowymi do usunięcia danego fragmentu pracy. Podstawowe wymaganie – że dany związek zdań jest wtedy logicznie prawdziwy, jeśli wielokrotnie występujące w nim terminy są pojmowane w każdym przypadku w ten sam sposób i jeśli układ zdań jest wystarczająco uzasadniony – jest nieco stonowane w ten sposób, że przyjmuje się możliwość częściowej poprawności zdań i istnienie hierarchii błędów, od lekkich i wybaczalnych, aż do błędów kardynalnych – całkowicie dyskwalifikujących dane rozumowanie.
Pozytywna krytyka z punktu widzenia logiki oznacza ocenę umiejętności danego autora do wynajdowania nieoczekiwanych analogii, porównań, odróżnień, przeciwstawień ułatwiających formułowanie nowych pojęć, przewidywanie nowych zagadnień.
Oceniając ścisłość naukową myśli się tylko o pewnym rodzaju poprawności logicznej: o dokładności w definiowaniu pojęć i w stosowaniu raz przyjętych definicji oraz o zwięzłości i oszczędności w szafowaniu słowem.
Oceniając ścisłość naukową danej pracy należy:
wykrywać terminy niedokładnie określone;
wykazywać zbędne terminy, zwroty, części zdań i zdania;
obliczać stosunek części zbędnych do niezbędnych.
Praktycznie użyteczne wykonanie takiej oceny wymaga szczegółowych studiów nad ścisłością publikacji w danej dziedzinie nauki.
Ocena pracy naukowej to przede wszystkim ocena jej metodologiczności. Praca naukowa jest o tyle cenna, i ile jej autor zastosował się do wymogów metodologicznych, właściwych nauce w ogóle, a szczególności – właściwych jego dziedzinie wiedzy. Metody badań ulegają coraz to nowym przekształceniom, a więc wyniki badań również ulegają przekształceniom; są względne. Prawdy naukowe są sprawdzane, krytykowane i kontrolowane w świetle określonych metod roboczych. Oceny metodologicznej pracy naukowej może dokonać tylko ten, kto ma za sobą wiele lat efektywnej pracy badawczej w danej nauce, jest dobrym znawcą tradycji i stanu aktualnego danej nauki.
W metodzie naukowej można wyróżnić szereg kręgów o coraz większym zasięgu, a tym samym o coraz większym prawdopodobieństwie do metod zastosowanych w innych pracach naukowych – od metod specyficznych danej pracy do metod ogólnych. Nawet gdy krytyk nie potrafi ocenić ani skontrolować metod specyficznych danej pracy, to jednak z pewnością może wykazać, czy i w jakim stopniu jej autor opanował metody ogólne – metody wspólne wielu specjalistom obrębie danej dziedziny nauki i całej nauki. W ocenie metody ogólne są ważniejsze od metod specyficznych.
W świetle krytyki jako oceny poprawności praca jest wartościowa, jeśli można wykazać, że jest wolna od błędów dotyczących szeroko pojętej metody naukowej. Od uczonych oczekuje się także pomysłowości metodologicznej – częściowej lub całkowitej rezygnacji z metod tradycyjnych na rzecz zupełnie nowych, ulepszenia metod roboczych i sposobów opracowywania materiałów naukowych w dostosowaniu do treści danego problemu naukowego, ulepszania instrumentów naukowych czy konstrukcji nowych instrumentów, nowych metod statystycznych, modeli.
Omówienia
Omówienie to forma aktywnego ustosunkowania się odbiorcy do prac naukowych. Przybiera rozmaite formy, różniące się zasobem informacji o dziele i udziałem oceny.
Zwięzła notatka bibliograficzna – najprostsza forma omówienia - zawiera podstawowe informacje o danej pracy jako publikacji: autora, tytuł, rok wydania, charakteru druku, wydawcy. Cennym uzupełnieniem jest zwięzła treść danej publikacji. Notatka bibliograficzna jest obiektywnym stwierdzeniem faktów dotyczących danej publikacji. Wyrazem wartościowania może być jej obecność lub brak w pewnym zbiorze takich omówień – na daną publikację zwrócona została uwaga, a na inną nie.
Sprawozdania z nowości bibliograficznych zawierają także informacje o autorze, o wydawcy, redaktorze; zawierają więcej elementów oceny niż notatki bibliograficzne.
Omówienia refleksyjne – „uwagi na marginesie” danej publikacji zawierają ocen jeszcze więcej, dużo luźniej też traktują samą publikację, mieszają się ze skojarzeniami, porównaniami, wspomnieniami, wątpliwościami.
Wreszcie recenzje – oceny krytyczne nastawione głównie na konfrontację danej pracy naukowej z określonymi kryteriami wartości – mają tego pierwiastka oceny najwięcej.
Recenzje i rozprawy krytyczne
Recenzje mają do spełnienia rolę sita selekcyjnego w postępie nauki i w procesie kształcenia kadr naukowych. Stanowią pewnego rodzaju prace naukowe – prace o pracach; są więc rodzajem twórczości naukowej. Autorzy recenzji wytykają najważniejsze braki i błędy, stwierdzają zalety; na tej podstawie wypowiadają sądy o wartości pracy. Błędem jest nie budzące wątpliwości przekroczenie jakiejś zasady, na przykład zasad ortografii lub logiki. Brakiem – gdy ktoś nie wykonuje czegoś, co wykonać powinien. Braki jest z reguły wykazać znacznie trudniej niż błędy.
Podobnie jak same przedmioty ocen – prace naukowe – bywają cenne, twórcze, wartościowe, ale też całkiem bezwartościowe, szkodliwe, niesprawiedliwe.
W recenzji krytycznej prac naukowych w czasopismach fachowych i ocenach prac promocyjnych powinny znaleźć się:
ogólna charakterystyka pracy – obejmująca omówienie jej szczególnych własności, powinowactwa z pracami podobnymi, wiadomości o genezie pracy, a nawet wiadomości o autorze;
zwięzła treść pracy;
ocena metodologiczna – obejmująca krytykę problematyki, założeń, metod roboczych, sposobów ustosunkowania się do dotychczasowego piśmiennictwa, wykonania badań, opracowania materiałów naukowych oraz wniosków;
krytyka logiczna i językowa;
krytyka wartości społecznej;
ocena rozmiarów wysiłku naukowego;
krytyka oryginalności – co nowego w danej pracy, jej problematyce, założeniach, metodach roboczych, przeprowadzaniu badań, opracowaniu materiałów, wnioskach.
W recenzji ważne jest, by pokazać, co w danej pracy jest oryginalne, twórcze.
Rozprawy krytyczne – obszerne omówienia krytyczne – mają na celu poznanie genezy i powiązań danej pracy naukowej z dziełami innymi. O ile recenzje służą selekcji dzieł, to rozprawy krytyczne – ich poznaniu. Podobnie jak recenzje stanowią interpretację z punktu widzenia określonych zasad wartości. Na plan pierwszy w nich wysuwa się chęć stwierdzenia stopnia nowości danej pracy.
Zobacz też
metoda naukowa
metodologia nauk
badanie naukowe
Przypisy
Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967, strona 270.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ocena_pracy_naukowej
Zablokowano
dalej "jestem głupi" i szukam Wiedzy i Mądrości i ta Droga to chyba nie ma końca >;PP Może jestem zbyt nieufny obserwując przekręty i oczywiste złodziejstwa, kosztem zwykłych ludzi. Może tak właśnie ma być? Bystrzy i Głupi w odwiecznym tańcu, drapieżników i trawożerców i Mądrzy, się temu przyglądający