|
|
Dwoista natura Artemidy
Zaryzykuję stwierdzenie, że wciśnięcie Artemidy w ramy poznawcze jest niewykonalne. Można o jej naturze oczywiście rozmawiać, spierać się, ale wszystko to i tak sprowadzi się do dyskusji akademickiej. Fascynującej, zajmującej, ale absolutnie niemożliwej do rozstrzygnięcia. Wszak z jednej strony uznawana jest za boginię płodności, porodów i opiekunkę ciężarnych, a z drugiej za boginię śmierci. W odniesieniu do pierwszej dziedziny stosowano nawet wobec niej wiele mówiący tytuł: „ta, która przychodzi z pomocą kobietom w połogu”. Kobiety w ciąży na jej ołtarzu składały w ofierze zabawki, a wszyscy śmiertelnicy modlili się do niej o zdrowie.
Aspekt drugi ściśle związany jest z bliźniaczą zależnością rodzeństwa. W mitologii bowiem Apollo uznawany jest za uosobienie słońca i życia, a Artemida za jego przeciwieństwo, czyli uosobienie księżyca i śmierci. Nawet jej łuk ma głębokie konotacje – był to symbol księżyca w nowiu. Warto również uważniej przyjrzeć się niektórym znaczeniom jej imienia. Spartanie nazywali ją „Artamis” – od airo i themis. Ta druga część mogła oznaczać m.in. wodę, której niejako „patronował” i za którą „odpowiadał” księżyc właśnie.
Artemida – atrybuty
W kulturze starożytnej Grecji nie było bogini, boga ani nawet pomniejszego bożka, który nie dysponowałby przynajmniej jednym atrybutem. Słownikowa definicja mówi, że atrybut jest cechą: własnością lub właściwością osoby lub rzeczy, która wyróżnia daną osobę lub rzecz spośród innych. Doprecyzowanie odnajdziemy w obrębie sztuki – tam atrybut to już określony przedmiot o symbolicznym charakterze i pozostający w związku z życiem danej postaci.
Skoro więc poznaliśmy teorię, możemy odnieść ją do konkretnych rozważań. Jak wspomnieliśmy, Artemida była przede wszystkim kojarzona z łowami, lasami i górami. Z tego powodu nie powinno dziwić, że przedstawiano ją z łukiem, kołczanem i wypełniającymi go strzałami. Ulubionym zwierzęciem bogini była łania – i rzeczywiście to zwierzę widzimy najczęściej u stóp Artemidy – ale równie mocno upodobała sobie łowcze psy. We włosach Artemis odnajdziemy zaś lśniący diadem w kształcie półksiężyca, który także jest związany z licznymi jej kultami.
Sąd nad bohaterką
Sami widzicie, że wydanie jednoznacznego sądu może nastręczyć pewnych problemów. Ale z drugiej strony, czyż jest się czemu dziwić? Artemida przyszła na świat pokątnie, można wręcz powiedzieć, że w ukryciu – wszystko, by uniknąć okrutnej zemsty zdradzonej Hery. Większość swego życia bogini spędziła, przemierzając leśne dukty i polany. Kryła się wśród ostępów, bardzo często wędrowała nocami. Płocha, skupiona na swoich pasjach, otoczona jedynie garstką najwierniejszych towarzyszek. Po prostu tajemnicza.
Tu zaś dochodzimy chyba do najbardziej palącej kwestii – pogodzenia życia ze śmiercią. Ja użyłbym tu pojęcia synkretyzm. W omawianych mitach obserwujemy połączenie różnych poglądów, wierzeń „rzeczywiście ze sobą sprzecznych”, jak chce słownikowa definicja. Zresztą Grecja jako taka wydaje się – jeśli nie ojczyzną synkretyzmu – to przynajmniej państwem, które go sobie szczególnie upodobało. Słowo to wywodzi się z greki – od συγκρητισμός (synkretismos), co oznacza dosłownie „sojusz miast kreteteńskich”. Przyznacie, że o sojuszu rzeczywiście mówić tu możemy.
Jest to jednak pojęcie znacznie głębsze w warstwie nie tyle teoretycznej, co praktycznej. Porównałbym je do toczącej się śniegowej kuli. Na przestrzeni wieków każda kolejna cywilizacja poznawała dorobek poprzedników, przejmowała to, co jej najbardziej pasowało, i modyfikowała lub wzbogacała o właściwe sobie, charakterystyczne szczegóły. Przykład Artemidy jest tu naprawdę podręcznikowy: azjatycka bogini śmierci Hekate, której część cech przechodzi na Afrodytę, istotę dwoistą, ale jednak stopniowo ewoluującą w boginię bardziej dobroczynną niż złowrogą. Ta znów przeobraziła się później w rzymską Dianę, panią wszelkiego życia.
Źródło: R. Graves Mity greckie, J. Parandowski Mitologia, Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian
|
Zablokowano
