Czy jestem silny/a psychicznie i... zaryzykuje odrzucenie i samotność?

[Lothar.]

 Szantaż emocjonalny to jeden ze sposobów psychomanipulacji, mający na celu osiągnięcie jakiegoś ważnego dla danej osoby celu, którego jej zdaniem nie da się osiągnąć w inny sposób. Szantaż emocjonalny jest stosowany przez dzieci, przez rodziców, przyjaciół, znajomych oraz przez partnerów. Jeśli mu ulegamy i spełniamy to, co chce otrzymać od nas osoba stosująca tę metodę, może ona uznać ten sposób wymuszania korzyści oraz określonych zachowań za niezwykle skuteczny i traktować nas w ten sposób notorycznie, utrwalając tym samym błędne wzorce zachowań.
szantaż
Sam Wordley / Shutterstock
Potrzebujesz porady?
Umów e-wizytę
459 lekarzy teraz online

Na czym polega i jak się objawia szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny to jedna z form manipulacji, obliczona na wymuszenie na kimś oczekiwanego zachowania. Najczęściej stosowany jest wobec najbliższych osób, czyli takich, które łączą relacje uczuciowe. Jest to warunek konieczny powodzenia szantażu emocjonalnego – jeśli nam na kimś nie zależy i nie jesteśmy z nim związani emocjonalne, jest niemal pewne, że nie ulegniemy próbie emocjonalnego szantażu, raczej zakończymy z taką osobą znajomość. Natomiast jeśli tę formę manipulacji stosuje nasze dziecko, rodzic czy partner, z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy takiemu szantażowi ulec, często nawet nieświadomie.

Szantaż emocjonalny to sytuacja, która angażuje dwoje ludzi: osobę szantażującą oraz szantażowanego. Obydwie osoby muszą w tej sytuacji aktywnie uczestniczyć – nie można szantażować emocjonalnie kogoś, kto pozostaje obojętny i odmawia "współpracy". Osoba szantażująca zazwyczaj ma niewzruszoną pewność, że jej manipulacja spotka się z emocjonalnym odzewem.

Szantaż emocjonalny polega na zastosowaniu dość prostego triku. Osoba stosująca szantaż emocjonalny kieruje wobec szantażowanego zakamuflowany przekaz, który zawiera informację o jej oczekiwaniach oraz komunikat, że jeśli nie zostaną one spełnione, stanie się coś strasznego (w związku, w życiu). Komunikat ten ma na celu wywołanie w osobie szantażowanej poczucie obowiązku, poczucie winy, jeśli nie chce spełnić kierowanych w jej stronę oczekiwań, oraz strach związany na przykład z groźbą odejścia bądź obrażenia się osoby stosującej emocjonalny szantaż. Najczęściej przekaz będący w istocie szantażem emocjonalnym ma formę trybu warunkowego, np. "Gdybyś mnie kochał, pojechalibyśmy na te wymarzone wakacje" albo "Jeśli ci na mnie zależy, zrobisz to, czego oczekuję". Zasada jest prosta: ofiara emocjonalnego szantażu ma zachować się tak, jak chce tego emocjonalny szantażysta. Jeśli tego nie zrobi, będzie winna problemom w związku bądź spowoduje zakończenie relacji.

Większość osób stosujących ten rodzaj szantażu nie robi tego świadomie. Są jednak i takie, które z premedytacją wykorzystują emocjonalne zaangażowanie drugiej strony, by osiągnąć swoje cele. W jednym i drugim przypadku warto zastanowić się nad daną relacją oraz sposobem, w jaki komunikujemy się z bliskimi.

Jakie są powody stosowania szantażu emocjonalnego?

Najprościej rzecz ujmując, powodem stosowania szantażu emocjonalnego jest chęć osiągnięcia jakiegoś celu, czyli wymuszenie takiego zachowania drugiej osoby, które ten cel pomoże zrealizować lub jest celem samym w sobie. Można na przykład zaszantażować kogoś, że jeśli z nami w danej chwili nie zostanie, będzie nam smutno i na przykład się rozchorujemy. Taki rodzaj szantażu emocjonalnego często stosowany jest przez podeszłych wiekiem rodziców wobec ich dorosłych dzieci, ale także przez małe dzieci wobec rodziców. Rodzic/dziecko czuje się winne i zostaje wbrew sobie i wbrew temu, że ma jakieś inne zobowiązania. Prowadzi to do złości, niechęci i frustracji, niekorzystnie wpływając na daną relację.

Częstokroć osoba uciekająca się do szantażu emocjonalnego czuje lęk przed porzuceniem i strach przed samotnością. Chce być z kimś blisko, ale wydaje się jej, że może to osiągnąć jedynie na drodze manipulacji emocjami tej osoby.

Szantaż emocjonalny może przybierać różne formy, najczęściej jednak wzbudza poczucie winy ("jeśli tego nie zrobisz, chyba się załamię"), podkreśla wagę obowiązku wobec danej osoby (na przykład odwzajemnienia przysługi czy obowiązku opieki), czasami przybiera postać kuszenia jakąś formą nagrody, jeśli oczekiwania zostaną spełnione. Osobie szantażowanej w ten sposób może się wydawać, że to ona coś zyskuje, podczas gdy tak naprawdę spełnia jedynie oczekiwania szantażysty.

Jak sobie radzić z szantażem emocjonalnym?

Najlepszą formą radzenia sobie z szantażem emocjonalnym jest wypracowanie asertywności. Polega ona na tym, że potrafimy grzecznie, acz stanowczo odmówić stawianym nam żądaniom i bronić swoich granic, czyli nie ulegamy próbom emocjonalnego szantażu. Wymaga to podniesienia własnej samooceny, wyzbycia się potrzeby bycia akceptowanym przez innych za wszelką cenę, wyzbycia się strachu przed byciem porzuconym, jeśli nie spełnimy czyichś oczekiwań oraz wypracowaniu umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji. Wymaga to również gotowości do szczerej rozmowy z osobą stosującą emocjonalny szantaż.

[Lothar.]

Szantaż emocjonalny – technika manipulacji, mająca na celu wpłynięcie na uczucia i emocje drugiej osoby w celu wymuszenia na niej określonego zachowania[1]. Sprawcy używają go świadomie, z reguły wobec osób najbliższych lub takich, których reakcję są w stanie przewidzieć[2]. Szantaż emocjonalny ma na celu wymuszenie uległości, wywołuje cierpienie ofiar, ulegających presji[3].

Szantaż emocjonalny kwalifikuje się jako przejaw przemocy emocjonalnej[4][5]. Może stanowić jeden z elementów uporczywego nękania (stalkingu)[6]. Stosowanie szantażu emocjonalnego obserwuje się często u osób z zaburzeniem osobowości typu borderline[7].
Techniki szantażu emocjonalnego

Wyróżnia się cztery typy sprawców szantażu emocjonalnego, stosujących odmienne techniki manipulacji[3][8][9]:

    Technika „prokurator” – sprawca szantażu emocjonalnego w jawny sposób używa gróźb wobec ofiary, jest agresywny, wpada w złość, jeśli ofiara nie chce wykonywać jego poleceń i żądań. Zapowiada karę i spełnienie gróźb. Jego zachowanie wywołuje strach.
    Technika „biczownik” – sprawca szantażu emocjonalnego obwinia osobę, którą pragnie zmanipulować, za swoje niepowodzenia życiowe i stara się wywołać u niej poczucie winy. Sugeruje, że zrobi sobie krzywdę, jeśli jego oczekiwania nie zostaną spełnione. Grozi samobójstwem w przypadku odmowy.
    Technika „cierpiętnik” – sprawca szantażu emocjonalnego wywołuje wyrzuty sumienia i poczucie winy u osoby, którą pragnie zmanipulować. Daje do zrozumienia, że będzie cierpieć, jeśli jego oczekiwania nie zostaną spełnione. Jego zachowanie wywołuje dyskomfort i współczucie. Ofiara szantażu ulega, aby nie czuć się winna.
    Technika „kusiciel” – sprawca szantażu emocjonalnego wydaje się być przyjaźnie nastawiony do ofiary, obiecuje jej korzyści w zamian za spełnienie swoich roszczeń. Faktycznie nie zamierza dotrzymać obietnicy, ale stawiać kolejne roszczenia.

Wpływ szantażu emocjonalnego na ofiary

Ofiary szantażu emocjonalnego są narażone na silny stres, któremu towarzyszy poczucie lęku, zobowiązania i winy[9]. Szantaż emocjonalny ma destrukcyjny wpływ na ofiary i może wiązać się z konsekwencjami takimi jak[3]:

    obniżona pewność siebie;
    zawstydzenie;
    obniżony szacunek do samego siebie;
    złość i wytrącenie z równowagi;
    poczucie zagrożenia;
    strach;
    poczucie winy, wyrzuty sumienia;
    bezradność.

Przypisy

E. Mandal, Miłość, władza i manipulacja w bliskich związkach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Anna Mazur, Kontrola emocji u ofiar i sprawców szantażu emocjonalnego w bliskich związkach, „Innowacje Psychologiczne” (I), 2005.
S. Forward, Szantaż emocjonalny, D. Frazier, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007.
Przemoc wobec dzieci [dostęp 2018-10-26] (ang.).
Super User, Definicja i formy przemocy, www.niebieskalinia.info [dostęp 2018-10-26] (pol.).
Polska Policja, Czym jest stalking?, „Policja.pl” [dostęp 2018-10-26] (pol.).
Eugenia Mandal, Makiawelizm i taktyki manipulacji podejmowane przez pacjentów z zaburzeniem osobowości typu borderline w życiu codziennym i podczas terapii, „Psychiatria Polska” (IV), 2013.
Szantaż emocjonalny – Towarzystwo Wiedzy Psychologicznej START, psychologia-lodz.pl [dostęp 2018-10-26] (pol.).
Marta Pawelec, Szantaż emocjonalny w relacjach rówieśniczych, Jacek Łukasiewicz, „Roczniki Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej”, IV, 2012.

[Lothar.]

Szantaż emocjonalny: kto jest na niego szczególnie podatny?

Tak naprawdę ofiarą szantażu emocjonalnego może stać się każdy z nas. Niektórzy ludzie są jednak na niego zdecydowanie bardziej podatni – wśród cech, które sprawiają, że łatwiej wpływać na nasze działanie poprzez wywieranie presji na nasze emocji, wymienić można między innymi:

    posiadanie niskiej samooceny,
    dużą potrzebę akceptacji ze strony innych ludzi,
    brak asertywności,
    trudności w ustalaniu granic w kontaktach międzyludzkich,
    problemy z samodzielnym podejmowaniem decyzji.

Szantaż emocjonalny: jak sobie z nim radzić?

O szantażu emocjonalnym z pewnością powiedzieć można jedno – nie można go traktować jako właściwej formy komunikacji międzyludzkiej. Szantaż emocjonalny zdecydowanie może prowadzić do znacznego dyskomfortu u doświadczającej go osoby – w końcu ofiary tego problemu mogą go doświadczać ze strony czy to ukochanego partnera czy najbliższej przyjaciółki.

Czy w sytuacji, kiedy obok szantażu emocjonalnego stoi miłość lub wieloletnia przyjaźń, powinniśmy się pogodzić z byciem ofiarą tego rodzaju manipulacji? Jak najbardziej nie – zdarzenia popularnie nazywane "fochami" czy też inne formy działania na naszych emocjach, skłaniające nas do działania zgodnie z oczekiwaniem szantażysty, zdecydowanie nie powinny pojawiać się w dobrze funkcjonującym związku czy relacji przyjacielskiej. Oczywiste jest, że ludzie pragną, aby ich potrzeby były spełniane, jednakże nie można do tego dążyć drogą szantażowania emocjonalnego innych osób.

    Gdy doświadczymy szantażu emocjonalnego, powiedzmy bliskiemu, że widzimy, w jaki sposób próbuje nami manipulować.

O wzajemnych potrzebach można przecież rozmawiać bez niepotrzebnego ich ukrywania. Możliwe, że osoba stosująca szantaż emocjonalny zauważy, że postępuje niewłaściwie i podejmie próby zmiany swojego zachowania. Czasami konieczne – np. w przypadku pary, w której związku pojawia się szantaż emocjonalny – może być skorzystanie z pomocy specjalistów, np. z terapii dla par.

Może się również zdarzyć sytuacja, gdzie starania ofiary spełzną na niczym i wciąż będzie ona doświadczała szantażu emocjonalnego ze strony swojego bliskiego. Taka relacja – np. związek – najprawdopodobniej się nie uda. Warunkiem właściwego funkcjonowania związku jest wzajemna dbałość o swoje potrzeby, z kolei w przypadku osób stosujących szantaż emocjonalny, dla nich liczą się wyłącznie ich potrzeby – to, czego potrzebuje partner, zasadniczo jest przez szantażystę znacząco bagatelizowane lub nawet w ogóle pomijane. W relacjach międzyludzkich manipulacja jest zjawiskiem zdecydowanie niekorzystnym – czasami warto więc po prostu powiedzieć dość i wyrwać się z roli ofiary, po czym poszukać innego człowieka, który zwracać będzie uwagę nie tylko na siebie, ale i na to, czego potrzebuje ta druga osoba.

[Lothar.]

 Szantaż emocjonalny w rodzinie i związku. Jak rozpoznać?

Szantaż emocjonalny to zjawisko wywierania wpływu na innych ludzi poprzez stosowanie agresji, wykorzystywanie smutku, choroby lub obietnic. Rozpoznanie problemu nie jest proste, zwłaszcza gdy szantażystą jest ktoś bliski.
Zobacz film: "Przemoc domowa - nie bądźmy obojętni!"
spis treści

    1.
    Szantaż emocjonalny – charakterystyka
    2.
    Szantaż emocjonalny – jak go rozpoznać?
    3.
    Szantaż emocjonalny w rodzinie
    4.
    Szantaż emocjonalny w związku
    5.
    Szantaż emocjonalny – jak sobie z nim radzić?

rozwiń
1. Szantaż emocjonalny – charakterystyka

Szantaż emocjonalny to zjawisko, w którym jednostka oddziałuje na emocje i zachowanie innych poprzez stosowanie szantażu, granie na emocjach. O szantażu emocjonalnym mówimy w niezdrowej relacji dwóch lub więcej osób.

Szantaż emocjonalny to zmuszanie innych do poddawania się naszej woli. Przymus często przybiera formę agresywnego ataku słownego, smutku odczuwanego przez szantażystę, pogorszenia jego stanu fizycznego bądź rzucanych na wiatr obietnic.

Szantaż emocjonalny nie tylko wpływa na decyzje osoby manipulowanej, ale też wzbudza w niej poczucie winy, osłabia ją psychicznie i powoduje uzależnienie od woli szantażysty.
5 oznak, że żyjesz w toksycznym związku. Nie są oczywiste
5 oznak, że żyjesz w toksycznym związku. Nie są oczywiste [6 zdjęć]

Kochasz swoją drugą połowę i pewnie masz poczucie, że obdarza cię troską i opieką. Czy zastanawiałeś...
zobacz galerię
2. Szantaż emocjonalny – jak go rozpoznać?

Szantaż emocjonalny ma na celu nakłonienie drugiej osoby do spełnienia naszej woli, wywołując w nim jednocześnie negatywne emocje. Zmuszając kogoś do zmiany planów, markując smutek lub złe samopoczucie, stajemy się szantażystami.

Pod pojęciem szantażu mogą kryć się takie sytuacje jak nerwowy szef wymagający zostania po godzinach czy zazdrosny partner oczekujący, że odwołasz spotkanie ze znajomymi. Niestety, pojedyncze epizody szantażu emocjonalnego nie są aż tak poważne jak te, które potrafią trwać latami.
3. Szantaż emocjonalny w rodzinie

Jedną z najbardziej poważnych form szantażu emocjonalnego jest bezwzględna kontrola rodziców nad dziećmi. Rodzicom często trudno pogodzić się, że ich dzieci dorastają, staja się samowystarczalne, mają własne życie i chcą podejmować autonomiczne decyzje. Szantaż emocjonalny w tym wypadku najczęściej odnosi się do wyboru ścieżki kariery lub wyprowadzki z domu.

Przykład szantażu emocjonalnego stosowanego przez rodziców:

Po maturze chciałbyś wyprowadzić się z domu i zacząć studia w innym mieście. Niestety, rodzice nie chcąc cię stracić, bądź nie popierając twojego wyboru nieświadomie lub celowo stosują szantaż emocjonalny. "Zostawisz nas? Chcesz być księgowym zamiast lekarzem? Zrób to, możesz więcej tu nie wracać".

Szantażowane emocjonalnie dziecko czy młody dorosły ma poczucie winy, więc nie chcąc sprawiać bólu i rozczarowania rodzicom, przychyla się do jego woli, rezygnując z własnych planów czy marzeń.
4. Szantaż emocjonalny w związku

Szantaż emocjonalny bywa również stosowany w relacjach partnerskich. Oto przykład szantażu emocjonalnego stosowanego przez partnerów:

Twój partner nie przepada za twoimi rodzicami, dlatego za każdym razem, gdy proponujesz odwiedziny u teściowej, zachowuje się agresywnie albo symuluje chorobę. Zmiana planów pod wpływem zaborczego, często niechętnego twojemu zdaniu czy zazdrosnego partnera, również może nosić miano szantażu emocjonalnego.

Sceny zazdrości, niedostrzeganie potrzeb i woli ukochanej osoby może negatywnie odbijać się na relacji. Szantaż emocjonalny może doprowadzić do rozstania, a w skrajnym przypadku depresji bądź drastycznego spadku pewności siebie osoby manipulowanej.

Pojęcie szantażu emocjonalnego w dzisiejszych czasach jest jednak nadużywane. W każdej sytuacji, gdy konieczna jest reorganizacja zaplanowanych wydarzeń, szukamy winowajcy. Tymczasem prośba o przełożenie terminu spotkania, faktyczna choroba bliskiego czy pomoc bliskim w kryzysowej sytuacji wcale nie muszą świadczyć o złych intencjach osoby proszącej.

Życie w społeczeństwie to ciągłe kompromisy, czego nie należy mylić z nadużyciami czy wręcz szantażem emocjonalnym.
Rekomendowane przez naszych ekspertów

    Jak pieniądze wpływają na nasz związek? (WIDEO)Jak pieniądze wpływają na nasz związek? (WIDEO)
    Co jest gwarancją dobrego małżeństwa? (WIDEO)Co jest gwarancją dobrego małżeństwa? (WIDEO)
    #dziejesienazywo: Jak nakłonić partnera do terapii par? (WIDEO)#dziejesienazywo: Jak nakłonić partnera do terapii par? (WIDEO)

5. Szantaż emocjonalny – jak sobie z nim radzić?

Szantaż emocjonalny jest o tyle specyficzny, że prawie zawsze to agresor jest słabszą stroną. Ofiara jest zmanipulowana, jednak to szantażysta boryka się z brakiem pewności siebie, obsesyjną zazdrością lub zaborczością.

Szantaż emocjonalny nie jest barierą nie do pokonania. Związki lub relacje rodzinne dotknięte tym problemem mają szansę wyjścia na prostą. Podstawową kwestią w pokonaniu szantażu emocjonalnego jest uświadomienie sobie istnienia problemu.

Aby pokonać toksyczną relację z szantażystą pamiętajmy by nie reagować agresywnie, rozmawiać i stawiać granice, trenować asertywność, a także nie brać jego uwag do siebie. Zdroworozsądkowe podejście i rozmowa z kimś z zewnątrz pomogą dostrzec problem i go pokonać.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
Karolina Pchełka

[Jola]

Witaj Wojtku, coś cię "gryzie"?
Tak się rozpisałeś w tym temacie...:))

[Lothar.]

>;)) Witaj Jolu :) Istotnie jestem "uczulony" na takie gierki, moja Mama po mistrzowsku to rozgrywała i nie było mi do śmiechu zanim się nie uodporniłem. A sama rozumiesz że wysłuchiwanie jakim to jest się "złym" było trudne od tak bliskiej osoby. No cóż "chcesz diabła"? Dlaczego nie zaakceptować własnej dość niezwykłej formy  Czego to się z Miłości nie robi >;PP

[Lothar.]

Coś na poprawę humoru >;P

https://demotywatory.pl/5103016/To-zawsze-kot-decyduje-kiedy-jest-czas-na-czulosci

[Lothar.]

[Jola]

"Tylko mi tu bez gróźb"...:)))

A poważniej, takimi szantażystami, w mniejszym stopniu oczywiście jest chyba każdy z nas.
Czasem bywa tak, że zaciera się granica, to jeszcze troska o kogoś, czy argument, który można potraktować jako emocjonalny nacisk.
Ważne są intencje...

[michalina]

Witajcie:))
Mnie sie wydaje,że jestem odporna na emocjonalny szantaż:)
A już w ogóle gdyby mnie ktoś straszył,że coś sobie zrobi jak odejdę albo jak czegoś nie zrobię to bym uciekała w te pędy od takiej osoby;)
Często słyszałam,że jestem "zła" .byc moze Wojtek miał rację pisząc,że potrafię być asertywna :)
Pewnie też nie do końca jestem odporna bo są osoby dla których warto coś zrobic bo są tak bliskie ,że się chce coś dla nich zrobić :)
Ale szantaże emocjonalne nie dzialają w przypadku nałogów,jak ktos jest uzależniony to nigdy nie przestanie pić,palić,grac dla kogoś ,to można zrobić tylko dla siebie:)

[Lothar.]

I jest pewien niuans Jolu :) Czy kochamy "za coś"? No bo stosując szantaż emocjonalny, określamy swą cenę. Źle brzmi, ale to własna ocena. Ja jestem zwolennikiem nie ulegania, poprzez akceptację ceny, tego czym straszą >;)) Jak się ulegnie to będzie gorzej >;PP A z drugiej strony to... lubię rozpieszczać i tu silna wola słabo się sprawdza

[Lothar.]

michalina napisał/a

Witajcie:))
Mnie sie wydaje,że jestem odporna na emocjonalny szantaż:)
A już w ogóle gdyby mnie ktoś straszył,że coś sobie zrobi jak odejdę albo jak czegoś nie zrobię to bym uciekała w te pędy od takiej osoby;)
Często słyszałam,że jestem "zła" .byc moze Wojtek miał rację pisząc,że potrafię być asertywna :)
Pewnie też nie do końca jestem odporna bo są osoby dla których warto coś zrobic bo są tak bliskie ,że się chce coś dla nich zrobić :)
Ale szantaże emocjonalne nie dzialają w przypadku nałogów,jak ktos jest uzależniony to nigdy nie przestanie pić,palić,grac dla kogoś ,to można zrobić tylko dla siebie:)

Witaj Michalino >;) Osoby stosujące sz. e. chcą na nas Pasożytować bo podstępem grając na emocjach/uczuciach chcą uzyskać coś, czego normalnie nie chcemy dać. Warto taką sprawę wyciągnąć na światło dzienne i nie dusić tego w sobie. Nie mówię aby się odwrócić od bliskiej osoby po takim "numerze" ale uzmysłowić że to było świństwo "poniżej pasa" i nadchodzi Zima >;))

[Jola]

Lothar. napisał/a

I jest pewien niuans Jolu :) Czy kochamy "za coś"? No bo stosując szantaż emocjonalny, określamy swą cenę. Źle brzmi, ale to własna ocena. Ja jestem zwolennikiem nie ulegania, poprzez akceptację ceny, tego czym straszą >;)) Jak się ulegnie to będzie gorzej >;PP A z drugiej strony to... lubię rozpieszczać i tu silna wola słabo się sprawdza

Oj nie, w relacjach damsko męskich moja asertywność ma się dobrze, stosownie lewituje...👌😛

Za to jeśli chodzi o bliskich, to jednak jestem "miętka".:((
Ale mam tego świadomość także nie wiem czy w tym wypadku można mówić o szantażu emocjonalnym na mnie, może...

[Lothar.]

Jola napisał/a

Oj nie, w relacjach damsko męskich moja asertywność ma się dobrze, stosownie lewituje...👌😛

Za to jeśli chodzi o bliskich, to jednak jestem "miętka".:((
Ale mam tego świadomość także nie wiem czy w tym wypadku można mówić o szantażu emocjonalnym na mnie, może...

To ja też mam delikatne wnętrze  ale nie okazuje, bo ludzie traktują to jako słabość. Wypracowałem Jolu techniki ochronne >;)) I w damsko męskich układach sobie radzę >;) Ale jak już ktoś jest blisko, to zwyczajnie używanie sztuczek, jest już nieetyczne i jestem głupi jak zwykli faceci  Gdzie diabeł nie może....