Tylko pod tym znakiem....

[Lothar.]

[Lothar.]

Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem…
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
        Zobacz w Wikiźródłach tekst
Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo

„Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem | Polska jest Polską, a Polak Polakiem” – dwuwiersz pochodzący z wiersza Karola Balińskiego Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo z 1856 r.[1], o treści patriotyczno-religijnej, funkcjonujący w polskim dyskursie religijnym i politycznym od 2. połowy XIX wieku do czasów współczesnych. Błędnie przypisywany jest Adamowi Mickiewiczowi, w rzeczywistości nie występuje jednak w żadnym z utworów poety. Dwuwiersz ten wyraża pogląd o nierozerwalnym związku pomiędzy tożsamością polską i katolicyzmem (stereotyp Polaka-katolika). Używany bywa zarówno w wypowiedziach o charakterze religijnym, jak i deklaracjach natury politycznej. W oryginalnym utworze, dwuwiersz ten brzmi następująco:

    Bo tylko pod tym przenajświętszym znakiem
    Polska jest Polską i Polak Polakiem[2][3].

Historia

Dwuwiersz ten jest często błędnie przypisywany Adamowi Mickiewiczowi (np. „Księgom narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”[4][5]). Rym Polakiem / znakiem występuje jednak w utworach tego poety tylko raz, w Ustępie III części „Dziadów”, gdzie w wersach 205 i 206 występuje fraza: Chrześcijaninem jestem i Polakiem / Witam cię Krzyża i Pogoni znakiem[6] (wersja pierwotna, w rękopisie Mickiewicza: Chrześcijaninem jestem i Polakiem / Witam cię Orła i Booza znakiem – drugi wers to powitanie masońskie, odnoszące się do loży Orła Białego i stopnia masońskiego, jakim jest Booz, tj. czeladnik; słowa te w dziele Mickiewicza wypowiada do Konrada drugi człowiek, nieznajomy z Petersburga, za którym kryje się Józef Oleszkiewicz, ur. w 1777 r. na Żmudzi malarz i członek związków masońskich, który w 1810 r. osiadł w Petersburgu)[7][8]. Jednym z wcześniejszych źródeł, w którym dwuwiersz „Tylko pod krzyżem...” pojawia się w druku, jest „Przegląd Lwowski” z roku 1876, w którym pojawia się on jako dopisek jednego z ofiarodawców[9]. W roku 1879 cytował go – jako utwór anonimowego autora – Edward Podolski, autor broszury pt. „Pius IX, Obrońca Polski”[10].
Męska obrona Jasnej Góry, działacze organizacji katolickich i nacjonalistycznych podczas blokady ustawionej przeciwko Marszowi Równości na ulicy Sienkiewicza w Częstochowie (2019)

W czasach współczesnych rym ten funkcjonuje na pograniczu religii i polityki, będąc formą deklaracji ideowej. W czasach stanu wojennego (1981–1983) używany był do wyrażania oporu przeciwko władzy komunistycznej – w tym okresie używany był np. jako część dekoracji wielkanocnych grobów Chrystusa. W jednym z kościołów w Skierniewicach ustawiono w tym czasie grób, na którym znajdowała się „kotwica” Polski Walczącej, a obok niej omawiany dwuwiersz[11].

Obecnie tekst ten również bywa używany w retoryce politycznej. W 1990, w czasie sejmowej debaty na temat przywrócenia orłu – godłu Polski korony, poseł Marek Jurek postulował umieszczenie w zwieńczeniu tej korony krzyża, argumentując taką zmianę omawianym dwuwierszem[12]. Rym ten pojawiał się w argumentacji towarzyszącej sporowi o krzyże stojące na tzw. żwirowisku na terenie byłego hitlerowskiego obozu Auschwitz-Birkenau (spór trwał w latach 1998–1999)[13]. Dwuwiersz cytowano również w kontekście mającego miejsce w roku 2010 sporu o krzyż pod Pałacem Prezydenckim w Warszawie, ustawionym tam po katastrofie lotniczej w Smoleńsku. W tym kontekście cytował go w roku 2011 poseł i przewodniczący NSZZ „Solidarność” Janusz Śniadek[14].
Przypisy

Henryk Markiewicz, Z nowych polowań na skrzydlate słowa, Andrzej Hejmej, Magda Heydel, Dorota Wojda (red.), [w:] Różne głosy. Prace ofiarowane Stanisławowi Balbusowi na jubileusz siedemdziesięciolecia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013, ISBN 978-83-233-3529-0.
Karol Baliński, Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo, Londyn 1856, s. 15 [dostęp 2021-08-10].
Karol Baliński, Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo, Londyn 1863, s. 16 [dostęp 2021-08-10].
Wojciech Jałoszyński, Spór o krzyż w Sejmie III RP, Gniezno: UAM, 2012, s. 12.
Ewa Tierling-Śledź: Mit Kresów w prozie Marii Rodziewiczówny. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2002, s. 106.
Janina Budkowska: Słownik rymów Adama Mickiewicza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 13.
[Według objaśnienia Stanisława Pigonia w:] Adam Mickiewicz: Dzieła, tom III: Utwory dramatyczne. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1955, s. 523.
Adam Mickiewicz: Dziadów część III. Podobizny autografów. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 1998, s. 168.
Przegląd lwowski: pismo dwutygodniowe, poświęcone sprawom religijnym, naukowym, literackim i politycznym, wyd. 1–6, t. 6, 1876, s. 126.
Lidia Jurek. The Italian Role in the Construction of the Concept Pole-Catholic. „East European Politics & Societies”. 24 (254), s. 263, 267, 2009.
Tadeusz Krawczak, Cyprian Wilanowski: Kościół w stanie wojennym: wybór dokumentów z Archiwum Akt Nowych. Pax, 2008, s. 52.
Józefa Hennelowa, Roman Graczyk: Bo jestem z Wilna: z Józefą Hennelową rozmawia Roman Graczyk. Kraków: Znak, 2001, s. 214.
Wojciech Markiewicz. Strażnicy krzyży. „Polityka”. 34 (2155). s. 16–17.

    Przemówienie Janusza Śniadka. „Prawdy nie da się chytrze podmienić, tak jak smoleńską tablicę”. „wpolityce.pl”, 10 kwietnia 2011.

Linki zewnętrzne

    Tylko pod tym znakiem. Rzekomy dwuwiersz Mickiewicza

Kategorie:

    KrzyżeDewizy polskieKościół katolicki w PolsceReligia a politykaCytaty politycznePolska propaganda polityczna