Rady Kallimacha.

[Lothar.]

Filip Kallimach. Włoski humanista na dworze polskich królów
Ostatnia aktualizacja: 02.05.2023 05:30
Obserwuj nas na
Google News
Musiał uciekać z ojczyzny przed gniewem papieża. Nowy dom znalazł nad Wisłą. Jego działalność dała początek renesansowi w Polsce.
Epitafium Kallimacha dłuta Wita Stwosza na XIX-wiecznej grafice Maksymiliana Fajansa, źr. Wikimedia Commonsdp
Epitafium Kallimacha dłuta Wita Stwosza na XIX-wiecznej grafice Maksymiliana Fajansa, źr. Wikimedia Commons/dp

2 maja 1437 roku urodził się Filip Kallimach, humanista, pisarz i poeta.

Posłuchaj audycji o prekursorze renesansu w Polsce.

Kallimach przyszedł na świat jako Filippo Buonaccorsi. Urodził się 2 maja 1437 w Toskanii, w San Gimignano, mieście, które przeżywało rozkwit w dobie późnego średniowiecza i początku renesansu. Pochodził z zamożnej kupieckiej rodziny. Dobra pozycja społeczna pozwoliła mu się kształcić. W 1462 roku wyjechał do Rzymu, gdzie został sekretarzem jednego kardynałów.

W Wiecznym Mieście Kallimach zetknął się z ideami renesansu: zaczytywał się w nowoodkrytych dziełach starożytnych klasyków, odnajdując w nich światopogląd zupełnie odmienny od tego narzuconego przez Kościół. Poglądy lansowane w środowisku Akademii Rzymskiej, do której należał Kallimach, zrodziły w jej adeptach plan obalenia papieża.

- Uczestniczył w spisku przeciwko Pawłowi II, jednak ten się nie udał i Kallimach musiał salwować się ucieczką – mówił dr hab. Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

Uchodźca polityczny

Pierwszym etapem jego ucieczki Rzymu była Turcja. Od 1470 roku mieszkał w Polsce. Bezpieczną przystań odnalazł w dobrach biskupa Grzegorza z Sanoka, pierwszego polskiego mecenasa sztuki. Swojemu protektorowi odwdzięczył się, pisząc biografię swojego opiekuna.

Jednak i tu ścigała go kuria rzymska: nuncjuszowi apostolskiemu udało się przekonać posłów obradujących na sejmie piotrkowskim, żeby ci przegłosowali wydanie humanisty papiestwu. Sprzeciwił się temu król Kazimierz Jagiellończyk, który wziął Kallimacha pod swoją opiekę.

Doradca króla, wychowawca jego synów

Od tego czasu pozycja Kallimacha rosła. Humanista został wykładowcą Akademii Krakowskiej, stał się jednym z ważnych doradców na krakowskim dworze i reprezentantem interesów Polski podczas misji dyplomatycznych.

- Miał swoją koncepcję polityczną, którą lansował na dworze polskim. Przeciwstawiał się planom papieży, którzy chcieli, by Jagiellonowie zjednoczyli się do walki z Turcją - podkreślał historyk.

Posłuchaj
06:29 "Kallimach - człowiek renesansu w średniowiecznej Polsce" - audycja Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków". O humaniście mówi dr hab. Grzegorz Myśliwski. (PR 7.03.2002)

 

Był też drugim, po Janie Długoszu, wychowawcą synów króla Kazimierza Jagiellończyka. Jednocześnie współtworzył z niemieckim myślicielem Konradem Celtisem naukowe Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie.

Kallimach zmarł 1 listopada 1496 roku.

(Nie)Machiavelli nad Wisłą

Do najważniejszych dzieł Kallimach należą "Żywot Grzegorza z Sanoka", "Żywot Zbigniewa Oleśnickiego" i "Trzy księgi o królu Władysławie (Warneńczyku –przyp.red.)". Humanista miał też pozostawić po sobie "Rady Kallimacha" dla Jana Olbrachta, które można porównać z "Księciem" Machiavellego. Autor zaleca w nich królowi wprowadzenie tyranii i rozprawienie się z magnaterią. Dziś przypisywanie autorstwa "Rad" Kallimachowi jest kwestionowane. Część historyków twierdzi, że dokument jest paszkwilem, który miał na celu osłabienie pozycji króla i jego zagranicznego doradcy.

[Lothar.]

Oligarchia - (gr. ὀλίγος - "mało" i ἄρχω - "władza") w języku potocznym jest to grupa ludzi zamożnych, przedstawicieli wielkiego biznesu, dominujących w jakiejś branży, którzy posiadają silny wpływ polityczny i wywierają presję na rządzących danym państwem. Ponadto, członkowie oligarchii tworzą mało liczną grupę, która jest uprzywilejowana oraz wewnętrznie powiązana. Historycznie, znaczenie słowa "oligarcha", odnosiło się do osoby, która wchodziła w skład małej grupy sprawującej rządy, wywodzącej się z arystokracji rodowej, bądź majątkowej[1].
Historia oligarchii

Źródła oligarchii sięgają czasów antycznych, gdzie w starożytnej Grecji została ona wspomniana przez Arystotelesa w jego Polityce. Oznaczające w języku greckim słowo "możnowładca" zostało w niej skrytykowane i przedstawione przez filozofa jako ustrój zdegenerowany[2] Mimo to, owa forma rządów była obecna w Atenach (do czasu wojen z Persami) oraz w Sparcie, gdzie wąskie uprzywilejowane grono nazwane było geruzją[3].

W okresie XVII i XVIII wieku na terenie Polski pojawiła się odmiana oligarchii, zwana oligarchią magnacką. Polegała ona na istotnym wpływie najzamożniejszych rodów ówczesnej Polski na poltykę wewnętrzną i zewnętrzną królestwa. To również z tych rodów wybierani byli ważni urzędnicy państwa. Ponadto, zasada liberum veto już wtedy zyskiwała popularność wśród ówczesnych możnowładców[4].
Przykłady współczesnych oligarchów

Obecnie zjawisko oligarchii jest widoczne głównie w krajach byłego Związku Radzieckiego, tj. Rosja, Ukraina, gdzie większość bogaczy to oligarchowie paliwowi. Przedstawicielami rosyjskiej oligarchii jest między innymi Roman Abramowicz, który swoją pozycję zbudował poprzez działalność w branży gazowniczej za rządów Borysa Jelcyna. Również Michaił Chodorkowski uzyskał miano oligarchy, dzięki swojej firmie Jukos (przedsiębiorstwo naftowe)[5]. Na Ukrainie sytuacja oligarchii jest również zauważalna. Przedstawicielami owej grupy u naszych wschodnich sąsiadów są między innymi Rinat Achmetow (metalurgia, bankowość, kopalnie węgla kamiennego), Petro Poroszenko, potentat rynku cukierniczego czy Dmytro Firtasz, który swoje bogactwo i wpływy osiągnął działalnością w gazownictwie[6].

Oligarchia jest obecna również w innych państwach. Najczęściej spotykana jest w krajach o ustroju komunistycznym, czego najlepszym przykładem są Chiny. Tam, władza przekazywana jest w obrębie wąskiego, uprzywilejowanego grona, które z pokolenia na pokolenie utrzymuje swoje wpływy w Państwie Środka[7].
Wpływ oligarchii na demokrację

Oligarchia może wpływać na procesy demokratyczne w różny sposób, głównie ze względu na swoje majątkowe i polityczne zasoby. Członkowie oligarchii mogą korzystać ze swojego wpływu, aby faworyzować swoje interesy oraz utrudniać zmiany mające na celu reformę gospodarki czy ograniczenie ich wpływu. W wielu przypadkach oligarchowie próbują utrzymać ścisły kontakt z politykami, finansować kampanie wyborcze, a czasami nawet wkroczyć do polityki jako osoby pełniące funkcje publiczne. Takie sytuacje zwykle prowadzą do korupcji, nepotyzmu i osłabienia zasad demokratycznych.

Społeczeństwo "oligarchiczne", gdzie władza polityczna znajduje się w rękach głównych producentów, chroni ich prawa własności, ale często wprowadza także znaczne bariery wejścia dla nowych przedsiębiorców. Demokracja, charakteryzująca się szerszym rozproszeniem władzy politycznej, nakłada podatki redystrybucyjne na producentów, ale zazwyczaj unika barier wejścia. Kiedy w demokracji podatki są wysokie, a wynikające z barier wejścia zniekształcenia są niskie, społeczeństwo oligarchiczne osiąga większą efektywność. Z upływem czasu niesprawność, spowodowana przez bariery wejścia w oligarchii, pogarsza się, gdy przewaga komparatywna w przedsiębiorczości przesuwa się od istniejących graczy na rynku. Typowy wzorzec to wzrost i upadek społeczeństw oligarchicznych: Społeczeństwo oligarchiczne może najpierw wzbogacać się, ale później zostaje w tyle za podobnym społeczeństwem demokratycznym. Zauważa się także, że demokracje mogą być bardziej zdolne do wykorzystania nowych technologii. Nierówny podział dochodów może utrzymywać niesprawne instytucje oligarchiczne (Acemoglu 2008).
Skala zasięgu globalnego

Zjawisko oligarchii nie ogranicza się tylko do jednego kraju czy regionu, ale występuje globalnie. Kraje związane z oligarchią mają różne systemy polityczne i historyczne tła, ale wspólnym elementem jest skupienie się bogactwa i władzy w rękach wąskiej grupy ludzi. Oligarchowie działają na całym świecie, inwestując w różne przemysły, od surowców naturalnych po nieruchomości i media. W niektórych krajach zdarza się, że oligarchowie są zamieszani w praktyki takie jak pranie brudnych pieniędzy lub unikanie podatków, eskalując swoje działania na szczeblu międzynarodowym.
Reakcja społeczności międzynarodowej na oligarchię

Społeczność międzynarodowa podejmuje pewne kroki mające na celu ograniczenie wpływów oligarchów, zwłaszcza w krajach uważanych za systemy demokratyczne. Organizacje międzynarodowe, jak Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Unia Europejska, przyjmują różne strategie mające na celu ograniczenie wpływów oligarchów, na przykład przez promowanie przejrzystości finansowej czy wprowadzenie sankcji wobec tych osób za korupcję czy łamanie praw człowieka. Również kraje są zainteresowane przeciwdziałaniem wpływom oligarchów na swoją politykę, m.in. poprzez regulację finansowania partii politycznych czy przepisy antykorupcyjne.
Oligarchia w Polsce

W Polsce zjawisko oligarchii również można zaobserwować. Określenie "oligarcha" w stosunku do polskich przedsiębiorców posiada zdecydowanie negatywny wydźwięk. Stosuje się je w kontekście interesów pomiędzy przedsiębiorcą, a państwem, szczególnie w kontekście prywatyzacji, przetargów państwowych czy dużego zainteresowania strategicznymi sektorami gospodarki. Wśród opinii publicznej i mediów taka współpraca rodzi wiele podejrzeń nie tylko pod kątem domniemanego oligarchy, ale również ministerstw czy przedsiębiorstw państwowych[8].

Podczas przemian ustrojowych oraz zmian gospodarczych w latach 90. XX wieku, również w naszym kraju pojawiła się grupa biznesmenów, którzy szybko zbudowali swoje bogactwo oraz zyskali wpływy polityczne. Mianem „oligarcha” opinia publiczna określa najczęściej takie osoby jak Ryszard Krauze, znany biznesnem, który dorobił się dzięki inwestycjom w finansach, budownictwie, wydobyciu ropą naftową czy branży informatycznej. Innymi przykładami są również Zygmunt Solorz-Żak działający w telekomunikacji, mediach, finansach czy Lew Rywin, niedyś wpływowy przedsiębiorca przemysłu filmowego i mediów. Nieżyjący już biznesmeni, tacy jak Aleksander Gudzowaty (gazownictwo) czy Jan Kulczyk (nieruchomości, ropa naftowa, gaz ziemny, infrastruktura, energetyka) również byli nazywani przez opinię publiczną "polskimi oligarchami" z racji ich licznych konotoacji politycznych[9].
Przypisy

Oligarcha, Encyklopedia PWN, (2021)
Arystoteles (2006), "Polityka", Wydawnictwo Naukowe PWN
Kulesza R. (2003), "Starożytna Sparta", Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Czapliński W. Orzechowski K. (1967), "Synteza Dziejów Polskiego Państwa I Prawa Demokracja Szlachecka I Oligarchia Magnacka", Kwartalnik Historyczny
Świder K. (2019), "Transformacja polityczna w Rosji w latach 90. XX wieku – główne problemy", Instytut Studiów Politycznych PAN
Konończuk W. (2016), "Fundament Systemu Starzy I Nowi Oligarchowie na Ukrainie", wyd. Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia
Giedroyc J. (red.) (1999), "Kultura, Wydania 624-627", Instytut Literacki
Balicki W. Małecki A. (2009), "Dwadzieścia lat transformacji gospodarczej w Polsce Aspekty systemowe i makroekonomiczne", wyd. Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

    Balicki W. Małecki A. (2009), "Dwadzieścia lat transformacji gospodarczej w Polsce Aspekty systemowe i makroekonomiczne", wyd. Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

Bibliografia

    Acemoglu (2008), Oligarchic Versus Democratic Societies, Journal of the European Economic AssociationVol. 6, No. 1, pp 1-44
    Arystoteles (2006), "Polityka", Wydawnictwo Naukowe PWN,
    Balicki W. Małecki A. (2009), "Dwadzieścia lat transformacji gospodarczej w Polsce Aspekty systemowe i makroekonomiczne", wyd. Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu
    Czapliński W. Orzechowski K. (1967), "Synteza Dziejów Polskiego Państwa I Prawa Demokracja Szlachecka I Oligarchia Magnacka", Kwartalnik Historyczny
    "Oligarcha", "Encyklopedia PWN", (2021),
    Giedroyc J. (red.) (1999), "Kultura, Wydania 624-627", Instytut Literacki
    Konończuk W. (2016), "Fundament Systemu Starzy I Nowi Oligarchowie na Ukrainie", wyd. Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia
    Kulesza R. (2003), "Starożytna Sparta", Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Świder K. (2019), "Transformacja polityczna w Rosji w latach 90. XX wieku – główne problemy", Instytut Studiów Politycznych PAN