|
|
Nacjonalizm to popieranie swoich, Andrzeju, a kogo popierać? Obcych?
Nacjonalizm (z łac. natio „naród”) – przekonanie, że naród jest najwyższą wartością i najważniejszą formą uspołecznienia, z którego wynika określona postawa polityczna, gospodarcza czy społeczna[1][2]. Nacjonalizm może, ale nie musi, wiązać się z takimi postawami jak etnocentryzm, patriotyzm czy megalomania narodowa[1]. Bywa przeciwstawiany kosmopolityzmowi[1].
Historia
Korzenie nacjonalizmu wiążą się z przełomem XV i XVI w., kiedy doszło do upadku średniowiecznego uniwersalizmu, a za sprawą reformacji władcy oparli się na rodzimych elitach, reprezentujących poszczególne państwa i narody. Na nacjonalizm miały wpływ: luteranizm oraz kalwinizm i związane z tymi konfesjami tłumaczenia Biblii na język niemiecki, a następnie inne języki narodowe[3]. Luterański model polityczny narodu (wspólnota historyczna oraz etniczna ziemi i krwi) realizował się w absolutyzmie, autorytaryzmie i totalitaryzmie. W modelu kalwińskim naród był dobrowolnym, politycznym zrzeszeniem jednostek, którego emanacją stało się państwo liberalne[4].
Powstanie nacjonalizmu wiąże się z rewolucją francuską[5][6][7][8], a konkretnie z radykalną działalnością lewicowych[9] jakobinów. Nacjonalizm w ich wydaniu stanowił pierwszą chronologicznie formę tej postawy społeczno-politycznej[10][11]. W związku ze swym radykalizmem nacjonalizm ten przybierał kształt szowinizmu[12][13]. Był egalitarny, a wyrosłe w konfrontacji z nim nacjonalizmy: niemiecki i hiszpański, były również (jak francuski) rewolucyjne[14].
W 1789 po raz pierwszy został użyty termin „nacjonalizm” w obecnym rozumieniu tego słowa[15].
Wojny rewolucyjnej Francji oraz wojny napoleońskie zapoczątkowały w historii Europy epokę nacjonalizmów[16][17][18].
Charakterystyka nacjonalizmu
Postawa nacjonalistyczna nie jest autonomiczną i kompletną ideologią, lecz zbiorem zasad, które są lub były wyznawane przez różne odmiany prawicy (Narodowa Demokracja, Kemalizm) i lewicy (Jakobini, Czerwoni Khmerzy). W historii występowały różne typy nacjonalizmów, np.: narodowy konserwatyzm, narodowy liberalizm, narodowy radykalizm, narodowy socjalizm (nazizm), faszyzm, narodowy bolszewizm, narodowy komunizm.
Nacjonalizm jest przekonaniem według którego interes własnego narodu jest nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności regionalnych. Naród jest uznawany za najwyższego suwerena państwa, a państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności, złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Nacjonalizm przedkłada interes własnego narodu nad interesami innych narodów[a], zarówno wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne), jak i na zewnątrz (narody sąsiednie)[20].
Skrajna postać nacjonalizmu jest nazywana szowinizmem[1].
W XIX-wiecznym nacjonalizmie istotnym elementem był darwinizm społeczny, który zakładał, że życiem społeczeństw rządzą te same zasady, co światem przyrody. Według nacjonalistycznej interpretacji historii świat był i jest areną walk pomiędzy różnymi narodami, z których tylko najsilniejsze mają prawo do przetrwania. Idee nacjonalistyczne często pojmują naród jako przede wszystkim etniczną wspólnotę krwi przez co często jest porównywany do rasizmu[1].
Nacjonalizm wiąże się z patriotyzmem, w związku z czym obie postawy nie powinny być sobie przeciwstawiane[21][22][5][23][24][25][26][27].
Termin „nacjonalizm” w języku polskim bywa traktowany pejoratywnie – wartościująco (podobnie w języku niemieckim[28]). W języku francuskim i angielskim ma charakter wyłącznie opisowy[29][30][31][32][33][34][35][36][37].
Nacjonalizm a religia
Wyróżnia się trzy stanowiska, które określają stosunek nacjonalizmu do religii[38]: 1) powstawania ideologii bez odwoływania się do zasad i koncepcji etycznych katolicyzmu i chrześcijaństwa; 2) kształtowania się ruchów narodowych pod wpływem wartości funkcjonujących w religii; 3) sprzeciwiania się chrześcijaństwu, odrzuceniu go, co skutkowało zwrotem ku pogaństwu i negacji zasad uniwersalistycznych oraz personalistycznych[39].
Nurty nacjonalizmu
narodowy anarchizm
narodowy bolszewizm
narodowa demokracja
faszyzm
nacjonalizm integralny
narodowy katolicyzm
narodowy komunizm
narodowy konserwatyzm
narodowy liberalizm
narodowy radykalizm
narodowy socjalizm
narodowy syndykalizm
zadrugizm
Nacjonalizm w Polsce
Marsz w 81. rocznicę utworzenia ONR, na sztandarze widoczna falanga. (Poznań 2015)
Osobny artykuł: Nacjonalizm polski.
W II RP za polityczny wyraz nacjonalizmu uważano ruch narodowy (Liga Narodowa, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, Narodowy Związek Robotniczy, Związek Ludowo-Narodowy, Obóz Wielkiej Polski, Stronnictwo Narodowe) oraz jego odłamy (np. Obóz Narodowo-Radykalny). Współtwórcą i głównym ideologiem polskiego nacjonalizmu – Narodowej Demokracji (endecji) – był Roman Dmowski[b], jednakże on sam nie stosował pojęcia nacjonalizmu, wychodząc z założenia, że to określenie zawiera w sobie element doktrynalny i sprowadza obowiązek narodowy do części jakby tylko społeczeństwa[c].
Popularnymi w Polsce symbolami nacjonalizmu są: Falanga, Mieczyk Chrobrego oraz krzyż celtycki. Szczególnie ostatni symbol wzbudza liczne kontrowersje[42][43].
Zobacz też
Informacje w projektach siostrzanych
Commons-logo.svg Multimedia w Wikimedia Commons
Wikiquote-logo.svg Cytaty w Wikicytatach
WiktionaryPl nodesc.svg Definicje słownikowe w Wikisłowniku
patriotyzm – patriotyzm a nacjonalizm i szowinizm
internacjonalizm
nacjonalitaryzm
szowinizm
nacjonalizm banalny
autonomiczni nacjonaliści
eurosceptycyzm
Uwagi
Niezależnie od pojęcia narodu – różnego w różnych krajach – każdy nacjonalizm zawiera dwa twierdzenia: po pierwsze, że dany naród jest rodzajem absolutu, bóstwa stojącego ponad wszystkim, a więc także ponad jednostką, która winna wszystko dla niego poświęcić; po drugie, że dany naród jest czymś lepszym, godniejszym, bardziej wartościowym niż inne narody[19].
Jednym z najważniejszych przedmiotów pracy pisarskiej Dmowskiego było – formowanie ideologii narodowej. Pod tym względem klasycznym jego dziełem są „Myśli nowoczesnego Polaka”, które na zawsze pozostaną podstawową książką, formułującą doktrynę polskiego nacjonalizmu[40].
Nie umiałbym powiedzieć, gdzie pierwej, we Francji, czy we Włoszech, użyto wyrazu „nacjonalizm” dla określenia nowego ruchu narodowego. Byłem zawsze zdania, że to termin nieszczęśliwy, osłabiający wartość ruchu i myśli, którą ten ruch wyrażał. Wszelki „izm” mieści w sobie pojęcie doktryny, kierunku myśli, obok którego jest miejsce na inne, równorzędne z nim kierunki. Naród jest jedyną w świecie naszej cywilizacji postacią bytu społecznego, obowiązki względem narodu są obowiązkami, z których nikomu z jego członków nie wolno się wyłamywać: wszyscy jego synowie winni dla niego pracować i o jego byt walczyć, czynić wysiłki, ażeby podnieść jego wartość jak najwyżej, wydobyć z niego jak największą energię w pracy twórczej i w obronie narodowego bytu. Wszelkie „izmy”, które tych obowiązków nie uznają, które niszczą ich poczucie w duszach ludzkich, są nieprawowite[41].
Przypisy
nacjonalizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-03-21].
Słownik języka polskiego PWN: nacjonalizm [dostęp 2019-03-21].
W. Bernacki, Nacjonalizm, [w:] Słownik historii doktryn politycznych, t. 4, red. K. Chojnicka, M. Jaskólski, Warszawa 2009, s. 284-285.
J. Bartyzel, Prawica – nacjonalizm – monarchizm. Studia politologiczno-historyczne, wyd. 2 popr. i uzup., Radzymin-Warszawa 2020, s. 60.
S. Żerko, Nacjonalizm, [w:] „Britannica. Edycja Polska”, t. 28, Poznań 2002, s. 105.
A. Wielomski, Nacjonalizm jakobiński, [w:] Ideologie, doktryny i ruchy narodowe. Wybrane problemy, red. S. Stępień, Lublin 2006, s. 29.
A. Meller, Czy nacjonalizm jest ideologią?, „Dialogi polityczne”, 8, 2008, s. 167.
R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, wyd. 16 posz., Warszawa 2010, s. 314.
J. Baszkiewicz, Jakobini, [w:] „Encyklopedia Katolicka“, t. 7, Lublin 1997, kol. 689.
A. Wielomski, Nacjonalizm, [w:] „Encyklopedia Białych Plam”, t. 12, Radom 2003, s. 246.
A. Meller, Czy nacjonalizm jest ideologią?, „Dialogi polityczne”, 8, 2008, s. 169.
J. Bartyzel, Jakobini, [w:] „Encyklopedia Białych Plam”, t. 8, Radom 2002, s. 272.
M. Wendland, Wpływ filozofii oświecenia na rewolucję francuską – zarys problemu, „Filo-Sofija”, 17, 2017, 36, s. 590.
J. Bartyzel, Prawica-nacjonalizm-monarchizm. Studia politologiczno-historyczne, Radzymin-Warszawa 2020, s. 64.
A. Wojtaszak, Nacjonalizm. Ewolucja myśli politycznej. Zarys problemu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, 2015, 879, „Acta Politica”, 32, s. 7.
W. Bernacki, Nacjonalizm, [w:] Słownik historii doktryn politycznych, t. 4, red. K. Chojnicka, M. Jaskólski, Warszawa 2009, s. 288.
W. Zajewski, Wybicki o menandrach rewolucji francuskiej, „Czasy Nowożytne”, 24, 2011, s. 111.
S. Salmonowicz, Rewolucja Francuska: blaski i cienie dziedzictwa, „Przegląd Historyczny”, 81, 1990, 1-2, s. 84.
J. M. Bocheński: Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Paryż: Instytut Literacki, 1987.
Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967.
E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Warszawa 1991, s. 165.
B. Bankowicz, Nacjonalizm, [w:] Słownik polityki, red. M. Bankowicz, wyd. 3, Warszawa 1999, s. 145.
Nacjonalizm, [w:] Historia. Encyklopedia szkolna WSiP, wyd. 4, zm. i rozsz., red. A. Friszke, E.C. Król, Warszawa 2004, s. 532.
B. Grott, Nacjonalizm czy nacjonalizmy (zamiast wstępu)?, [w:] Nacjonalizm czy nacjonalizmy? Funkcja wartości chrześcijańskich, świeckich i neopogańskich w kształtowaniu idei nacjonalistycznych, red. B. Grott, Kraków 2006, s. 10.
J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, t. 3, Lublin 2013, s. 123-124.
B. Grott, Dylematy polskiego nacjonalizmu. Powrót do tradycji czy przebudowa narodowego ducha, Warszawa 2015, s. 21.
A. Wojtaszak, D. Wybranowski, Współczesna myśl polityczna. Rozważania metodologiczne. Wybrane ideologie i doktryny polityczne, Szczecin 2021, s. 67.
S. Żerko, Nacjonalizm, [w:] Britannica. Edycja Polska, t. 28, Poznań 2002, s. 105.
J. Chałasiński, Kultura i naród. Studia i szkice, Warszawa 1968, s. 33.
A. Bromke, Nacjonalizm w nowoczesnym świecie, [w:] Nacjonalizm. Konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej, red. S. Helnarski, Toruń 2001, s. 10.
K. Jaskułowski, Co to jest nacjonalizm, „Sprawy Narodowościowe“, 2001, 18, s. 82
K. Jaskułowski, Nacjonalizm jako ideologia, „Przegląd Politologiczny“, 2003, s. 37
E. Prokop-Janiec, Literatura i nacjonalizm. Twórczość krytyczna Zygmunt Wasilewskiego, Kraków 2004, s. 17.
B. Stoczewska, Polski nacjonalizm na tle porównawczym innych nacjonalizmów europejskich, [w:] Ideologie, doktryny i ruchy narodowe. Wybrane problemy, red. S. Stępień, Lublin 2006, s. 349.
W. Konarski, Naród, mniejszość, nacjonalizm, religia – przyczynek do dyskursu o pojęciach i powiązaniach między nimi, „Forum Politologiczne”, 2007, 5, s. 36.
I. Kawiernikowa, „Nasz Dziennik” a nacjonalizm, [w:] Religia. Polityka. Naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. Rafał Łętocha, Kraków 2010, s. 236.
I. Kawiernikowa, Człowiek, społeczeństwo, naród i państwo w ideologii środowiska „Naszego Dziennika”, [w:] Nacjonalizm czy nacjonalizmy? Funkcja wartości chrześcijańskich, świeckich i neopogańskich w kształtowaniu idei nacjonalistycznych, red. B. Grott, Kraków 2006, s. 124.
B. Grott, Religia-Kościół-etyka w ideach i koncepcjach prawicy polskiej. Narodowa Demokracja, Kraków 1993, s. 8.
B. Grott, Chrześcijańskie i świeckie inspiracje w doktrynach nacjonalizmu polskiego, "Przegląd Humanistyczny" 38, 1994, 4, s. 79.
Jędrzej Giertych: Roman Dmowski – pisarz polityczny. [w:] Roman Dmowski [on-line]. 1939; © 2006. [dostęp 2015-11-15].
Roman Dmowski: Kościół, naród i państwo. 1927.
Będą pozywać za znieważenie tych symboli, „TVN24.pl” [dostęp 2017-08-03].
Ministerstwo Sprawiedliwości murem za nacjonalistami. Krzyż celtycki i hasło „White Pride” nie zostaną zakazane, „Newsweek.pl”, 5 stycznia 2017 [dostęp 2017-08-03] (pol.).
Linki zewnętrzne
Miscevic N., Nationalism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 15 grudnia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.).
|
Zablokowano
