|
|
ROLA RYTUAŁÓW PRZEJŚCIA
W TWORZENIU SIĘ TOŻSAMOŚCI
W OKRESIE DORASTANIA
... dla zrozumienia dziecka, jak i całego społeczeństwa,
należy włączyć w granicę badań takie sposoby,
jakimi społeczeństwa osłabiają nieuniknione konflikty młodości,
oferując pewną formę bezpieczeństwa, tożsamości, integralności...
Erik H. Erikson Dzieciństwo i społeczeństwo
Obozowisko, w którym inicjowani przechodzili edukację, odpowiadało za
światom; tutaj dokonywała się podróż w przeszłość na spotkanie duchów
przodków, przedstawianych przez drewniane figury, sterty kamieni, ma
ski czy w końcu starców, prowadzących ceremonię, którzy w niedalekiej
przyszłości mieli do grupy przodków dołączyć (Wasilewski, 1979, Eliade,
1997).
Neofitów poddawało się wtedy pewnej dyscyplinie fizycznej i moralnej;
musieli zachowywać tabu żywieniowe, pościć, zachowywać określoną po
zycję ciała, mówić bardzo mało i cicho lub milczeć, a zwłaszcza znosić brak
snu. Jak wyjaśnia to Eliade:
„Nie spać, to nie tylko przezwyciężyć zmęczenie fizyczne, to przede wszy
stkim dowód woli i siły duchowej; brak snu oznacza, że jest się świadomym,
obecnym w świecie, odpowiedzialnym ” (Eliade, 1997, s. 31).
To, czego uczyli się dorastający na tym etapie, można by dzisiaj okre
ślić, na gruncie współczesnego języka psychologii, jako budowanie zaufa
nia do siebie, do własnych możliwości, jako rosnące rozciąganie kontroli
nad impulsami płynącymi z ciała, nad silnymi emoqami związanymi z po
czuciem zagrożenia, jako proces uczenia się zmagania z frustracją podsta
wowych potrzeb biologicznych (brak snu, głód, pragnienie, odosobnienie),
jak również zmagania z własną bezsilnością wobec naporu niekorzystnych
okoliczności. Wszystkie te próby prowadzić miały, jak konkluduje Erikson
Rola rytuałów przejścia w tworzeniu się tożsamości... 173
(1982), do poddania się uprzedmiotowieniu, do tzw. „zniewolenia w służbie
rozwoju ” . W teorii Eriksona, kolejnym etapem tworzenia się tożsamości,
który następuje po zakreśleniu granic, jest pewna dezorganizacja, zamęt,
niepewność i rozchwianie, związane ze swoistą pustką tożsamościową po
jawiającą się, kiedy stare sposoby określania siebie przestały już istnieć,
a nowe jeszcze się nie pojawiły.
Stąd również w konstrukcji drugiego etapu inicjacji pojawiały się takie
elementy, które wyobrażać miały ten chaos: groteskowe postacie i motywy,
obecność sacrum wyrażana przez nadmiar, przejaskrawienia, odwrócenie
porządku, androgyniczność, dziwaczność. Maszkarony, brzydota, niekohe-
rencja, groteskowe postacie i motywy pełniły tam, jak twierdzi Tabor
(1992), wiele funkcji. Z jednej strony odstraszały profanów, ukrywając
skutecznie sacrum przed oczyma tych, którzy nie poznali jeszcze inicjacyj
nej nauki. Z drugiej strony wyrażały w sposób symboliczny sam kryzys
inicjacyjny, dezintegrację, zamęt tożsamościowy, który znikał po objawie
niu prawdy, jaka się za nimi kryła, wyjaśnieniu ich znaczenia, nadaniu im
sensu.
Inicjowanych traktowano jak zmarłych, świętych i nietykalnych, ale
jednocześnie niebezpiecznych. Dlatego musieli się ukrywać przed „żywy
mi ” , a nawet ostrzegać ich przed swoją obecnością. Bytowali oni w „odwró
conym porządku ” , gdzie nie obowiązywały znane im reguły społeczne ani
tradycyjna hierarchia. Często neofici przejawiali cechy aseksualności czy
androgyniczności; dziewczęta chodziły w męskich strojach, chłopcy przez
podcięcie moszny byli symboliczne wyposażani w kobiecy narząd płciowy.
Zdaniem Eliadego (1970), w religijnej logice większa jest szansa skutecz
nego osiągnięcia specyficznego sposobu bycia wówczas, gdy uprzednio po
zostaje się symboliczną całością.
Inicjowanych zmuszano do koncentracji i medytacji, poddawano pró
bom, wszystko po to, by obudzić ich do odpowiedzialnego dorosłego życia,
by ich otworzyć na wartości duchowe. Stopniowo jednak, za pomocą mi
tów, przekazywano zakorzenione w tradycji społeczności „wyjaśnienia ” do
tyczące kondycji człowieka, które powstały „zamęt ” miały uleczyć. Ludzie
kultur archaicznych wierzyli, że mityczne istoty przeżyły in illo tempore
egzystencję w pewien sposób porównywalną do ludzkiej. Nie były im więc
obce napięcia, konflikty, agresywność, cierpienie czy śmierć; uważali, że
bohaterowie ci, doznając tych przeżyć, ustanowili obecny sposób bycia
istot ludzkich. Inicjowany nie tylko uczył się sekretnych mitów, ale odkry
wał sam siebie, doznawał „postępującej anamnezy ” , rozpoznając siebie
w mitycznym wzorcu (Eliade, 1990, s. 291).
|
Zablokowano
