Do czego to może być?

[Lothar.]

[Lothar.]

Czym są rzymskie dwunastościany?

Po raz pierwszy dwunastościan odkryto w 1739 roku. Od tego czasu odnaleziono ponad 116 podobnych artefaktów na terenie Austrii, Belgii, Francji, Niemiec, Węgier, Luksemburga, Holandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Ich wymiary są różne, lecz żaden z nich nie przekraczał 11 cm. Dodekahedrony rzymskie najprawdopodobniej pochodzą z okresu pomiędzy II a IV wiekiem n.e.

Amatorzy poszukiwania archeologicznych skarbów z Wielkiej Brytanii właśnie odnaleźli kolejny dwunastościan z czasów rzymskich. Poszukiwacze skarbów odnaleźli go nieopodal wsi Norton Disney w hrabstwie Lincolnshire, 16 km na południowy zachód od miasta Lincoln i 183 km na północ od Londynu.

– Znaleźliśmy fantastyczny przykład dwunastościanu rzymskiego. To jedna z największych zagadek archeologii. Dotychczas znaleziono około 32 dodekahedronów w rzymskiej Wielkiej Brytanii. Egzemplarz z Norton Disney jest obecnie 33. – napisali autorzy odkrycia z Norton Disney History and Archaeology Group, która zrzesza pasjonatów archeologii.
Artefakt ma ponad 1700 lat

Odkrywcy ustalili, że wszystkie rzymskie dwunastościany odkryto w północno-zachodnich prowincjach Rzymu. Dwunastościan z Norton Disney jest jedynym przykładem znalezionym w regionie Midlands, krainie geograficzno-historycznej obejmującej środkową część Anglii. – Artefakt jest misternie wykonany, kompletny, bez uszkodzeń i w doskonałym stanie. Jest to przykład bardzo dobrego rzemiosła, wykończonego w wysokim standardzie – napisali autorzy.

Dwunastościan rzymski, który odnaleziono w Norton Disney w Anglii / fot. Norton Disney History and Archaeology Group

Badania wykazały, że dodekahedron wykonano tak samo, jak inne dwunastościany, czyli ze stopu miedzi. Okazało się, że zabytek zawiera 75% miedzi, 7% cyny i 18% ołowiu. Jego wysokość wynosi 8 cm, natomiast szerokość wynosi 8,6 cm, a waga 254 g.

Naukowcy tłumaczą, że dwunastościan odnaleziono w tym samym miejscu, w którym prawdopodobnie umieszczono go celowo ok. 1700 lat temu. – Schowano ten przedmiot wraz z rzymską ceramiką z IV wieku w wykopanym dole lub kamieniołomie. Wyjaśnienie kontekstu tego depozytu będzie wymagało dalszych badań archeologicznych, które odbędą się w tym roku – dodali.
Do czego służyły dwunastościany rzymskie?

Nie wiadomo dokładnie, jakie było przeznaczenie dwunastościanów rzymskich.  Rzadko widoczne są na nich ślady użytkowania i nie ma na nich żadnych napisów, znaków lub liczb. Nie odnaleziono również wzmianek pisemnych ani obrazów dotyczących tych przedmiotów w źródłach z czasów, w których powstały. Historycy sugerują jednak, że Rzymianie mogli używać ich m.in. do oszacowywania odległości od dalekich obiektów lub wyznaczania ich wielkości.
katapulta
Zadziwiające odkrycie w Anglii. Archeolodzy znaleźli katapultę do wystrzeliwania bombowców

Inna hipoteza zakłada, że były to urządzenia do określania najkorzystniejszej daty do zasiewów. W przeszłości pojawiały się także opinie, które wskazywały, że dwunastościany używano jako szpulek przy wytwarzaniu rękawic. Kilka z dwunastościanów odnaleziono wśród różnych kosztowności, co może oznaczać, że artefakty te były cenne dla ich właścicieli.

Archeolodzy uważają również, że enigmatyczność tych przedmiotów może wskazywać na powiązania z kultem religijnym lub nieznanymi bóstwami. Fakt, iż większość tych dwunastościanów odkryto na obszarze galorzymskim może świadczyć, że wykorzystywano je do wróżenia.

– Do stworzenia dwunastościanu z Norton Disney włożono ogromną ilość czasu, energii i umiejętności. Dlatego uważamy, że nie używano go do przyziemnych celów, zwłaszcza gdy dostępne były alternatywne materiały, które osiągnęłyby ten sam efekt. Naszym zdaniem najbardziej prawdopodobne jest, że używano go rytuałów – twierdzą autorzy odkrycia.

Co ciekawe, w 1989 r. w pobliżu miejsca, w którym znaleziono dwunastościan, poszukiwacz skarbów odkrył figurę bóstwa, które przypominało jeźdźca na koniu. Posążek znajduje się obecnie w kolekcji Muzeum Brytyjskiego.

[Lothar.]

Dwunastościan rzymski (galorzymski), dodekahedron[1][2] – niewielki, pusty wewnątrz przedmiot wykonany ze stopu miedzi. Jest uformowany w dwunastościan foremny. Ma zatem dwanaście pięciokątnych ścian, które są przedziurawione pośrodku okrągłymi otworami o zróżnicowanych średnicach.[1]

Rzymskie dwunastościany są datowane na okres pomiędzy II a IV wiekiem, a ich przeznaczenie pozostaje wciąż nieznane[1]. Rzadko kiedy widoczne są na nich ślady użytkowania i nie ma na nich żadnych napisów lub liczb[3].
Historia
Dwa dwunastościany i dwudziestościan eksponowane na wystawie w Rheinisches Landmuseum[w innych językach] w Bonn

Pierwszy dwunastościan został odkryty w 1739 roku. Od tego czasu odnaleziono ponad 116 podobnych obiektów na terenie Austrii, Belgii, Francji, Niemiec, Węgier, Luksemburga, Holandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii[1]. Wymiary znalezionych przedmiotów są różne, lecz zawierają się w przedziale od 4 do 11 centymetrów. Odnaleziono także rzymski dwudziestościan, który przez długi czas był błędnie uznawany za dwunastościan. Przedmiot ten został odkryty w pobliżu miejscowości Arloff[w innych językach] w Niemczech i obecnie jest wystawiany w Rheinisches Landmuseum[w innych językach] w Bonn[4].
Przeznaczenie

Nie odnaleziono wzmianek pisemnych ani obrazów dotyczących dwunastościanów w źródłach z czasów, w których miały one powstać. Wśród domniemanych zastosowań wymienia się użytkowanie dwunastościanów jako przedmiotów służących do oszacowywania odległości od dalekich obiektów lub wyznaczania ich wielkości[5], albo jako urządzenia do określania najkorzystniejszej daty do zasiewów[6]. Jako potencjalne zastosowanie wymieniano także używanie dwunastościanów jako szpulek przy wytwarzaniu rękawic. Kilka z dwunastościanów odnaleziono wśród kosztowności takich jak monety, co świadczy o tym, że przedmioty te były dla ich właścicieli wartościowe albo że ich zastosowanie wiązało się z monetami[7].

Sugeruje się, że przedmioty te mogły być związane z kultem religijnym lub że służyły one do wróżenia. Domniemane zastosowanie dwunastościanów do wróżenia wynika z faktu, iż większość tych przedmiotów odnaleziono na obszarze galorzymskim[8].

Mniejsze dwunastościany posiadające takie same cechy (otwory i gałki), lecz wykonane ze złota, były odnajdowane w Azji Południowo-Zachodniej, wzdłuż morskiego jedwabnego szlaku[w innych językach]. Używane były one w celach dekoracyjnych, a ich pierwsze pojawienie się datowane jest na epokę rzymską[9]. Wśród przykładów można wymienić te odkryte w Óc Eo przez Louisa Mallereta[w innych językach], który doszedł do wniosku, że przedmioty te reprezentują śródziemnomorskie wpływy handlowe w Funan. Podobne ozdobne dwunastościany zostały odkryte w miastach-państwach Pyu i w Khao Sam Kaeo[w innych językach][10].

[Lothar.]

Dwunastościan magiczny

Ostatni z fragmentów dwunastościanów został znaleziony kilka miesięcy temu na zaoranym polu w pobliżu małego miasteczka Kortessem, w północnej Flandrii. Wkrótce zostanie on wystawiony w muzeum obok dwunastościanu z 1939 r. znalezionego tuż za rzymskimi murami miasta Tongeren.

Niestety, nie jest możliwe datowanie samego metalu, ale niektóre dwunastościany znajdowały się w warstwach ziemi, które są datowane na okres od I do V w. n.e. Archeolodzy nie potrafią wyjaśnić funkcji geometrycznych artefaktów, nigdy też nie znaleziono żadnych pisemnych zapisów ich dotyczących.

Bardzo możliwe, że dwunastościany były używane do celów magicznych, takich jak wróżenie, które było popularne w czasach rzymskich, choć zakazane w ramach chrześcijaństwa. Kary za nieprzestrzeganie prawa były surowe – to dlatego nie znaleźliśmy do tej pory żadnych źródeł pisanych dotyczących przeznaczenia przedmiotów.
Dwunastościan z Tongeren /Fot. Onroerend Erfgoed

Przez lata sugerowano kilka wyjaśnień dla tajemniczych artefaktów. Początkowo opisywano je jako “głowy buzdyganów” i uważano, że są częścią broni. Inne pomysły mówiły, że to narzędzia do określania właściwego czasu na sadzenie zboża, kości do gry lub instrumenty do pomiaru odległości. Żadne z wyjaśnień nie okazało się wystarczająco satysfakcjonujące dla środowiska naukowego. Ostatnio pojawiła się sugestia, że dwunastościany były wzorami do dziergania dla rzymskich rękawic.

Większość archeologów i historyków uważa, że artefakty te były prawdopodobnie używane w rytuałach magicznych. Dwunastościany nie mają żadnych oznaczeń wskazujących na to, jak je używano, choć mają różne wagi i rozmiary.

Czytaj też: Oto najstarsze wino na świecie. Nie uwierzysz, ile ma lat

Guido Creemers wyjaśnia:

    Fragment dwunastościanu znaleziony w pobliżu Kortessem może rzucić więcej światła na te tajemnicze metalowe artefakty. Wiele innych rzymskich dwunastościanów zostało po raz pierwszy namierzonych w kolekcjach prywatnych lub muzealnych, więc ich kontekst archeologiczny jest nieznany.

Rzymskie dwunastościany występują tylko w północno-zachodnich rejonach Imperium Rzymskiego, a wiele z nich zostało odkopanych w miejscach pochówku. Te wskazówki sugerują, że kult lub magiczna praktyka ich używania była ograniczona do regionów galo-rzymskich. Mowa o części późniejszego Imperium Rzymskiego będącego pod wpływem Galów i Celtów.