Dlaczego miłość i przyjaźń są problemami etycznymi? >;PP

[Lothar.]

Zarówno miłość, jak i przyjaźń stawiają nas wobec dylematów moralnych. Jakie są granice
lojalności wobec naszych przyjaciół? Czy miłość może usprawiedliwić nieetyczne
zachowanie? Wszyscy ludzie, którzy żyją w związkach uczuciowych i mają przyjaciół
w pewnym momencie stają przed podobnymi pytaniami. Czy jednak miłość i przyjaźń są,
same w sobie, problemami etycznymi?
By odpowiedzieć na to pytanie, zastanówmy się, co oznacza etyka. Wywodzi się ona od
greckiego słowa ethos , które oznaczało „zwyczaj” lub usposobienie. Etyka – filozoficzna
nauka o wartościach, normach i powinnościach człowieka – wywodzi się więc z namysłu
nad tym, jak zachowują się ludzie oraz jakie postawy zajmują wobec innych. Zarówno miłość,
jak i przyjaźń jest pewnym typem relacji między dwojgiem ludzi. W tym sensie pytanie
o naturę oraz funkcję obu tych kategorii w życiu człowieka należy właśnie do etyki. Jaki jest
związek miłości i cnoty? Czy przyjaźń jest cnotą oraz jaką rolę spełnia w życiu człowieka?
Miłość w filozofii Platona
Platon był autorem idealistycznego systemu filozoficznego, który opierał się na oddzieleniu
niematerialnego, doskonałego i realnie istniejącego świata idei od dostępnego zmysłom
świata rzeczy, który był według filozofa jedynie złudzeniem – cieniem rzeczywistości
idealnej.
Idee tworzą hierarchię, na której szczycie znajduje się według Platona idea Dobra. Podobnie
jak byt może być idealny lub materialny, tak dobro bytuje zarówno w świecie idei, jako Dobro
samo w sobie, jak i w świecie materialnym.
Platońska teoria miłości
W etyce Platona najbardziej wartościowe nie
są różne dobra doczesne – jak pieniądze,
sława, władza, przyjemności ciała – lecz Dobro
samo w sobie. Zarazem jednak w naszym życiu
obecne są przyjemności ciała – nie jest nam
przecież obojętne, jak smakuje to, co jemy,
a zakochując się, czerpiemy przyjemność
z bliskości fizycznej. Jak pogodzić ze sobą
dobra materialne i Dobro idealne? Oto
pytanie etyczne, które doprowadziło go do
sformułowania teorii miłości. Wyraził ją Platon
w dialogu Uczta . Podczas tytułowej biesiady,
która odbywa się u tragika Agatona, kolejne
postaci wygłaszają pochwałę Erosa.
Zwieńczeniem dialogu jest słynna mowa ku
czci Erosa, którą wygłasza Sokrates. Zastrzega
on, że w swojej mowie przekazuje jedynie to,
co usłyszał od wieszczki Diotymy z Mantinei
na temat stopni miłości i piękna. Platon
wyraża swoją koncepcję miłości ustami
występujących w dialogu postaci. Mowa
Sokratesa, której fragment możesz przeczytać
poniżej, porusza jej kluczowy aspekt.
Przeczytaj poniższy fragment i zastanów się:
jeśli prawdziwie wartościowe jest Dobro
idealne, do czego człowiekowi służą dobra
materialne?
Platon
Uczta
Więc kto od kochania chłopców zaczął, jak należy, a wznosząc się
ciągle wyżej już to piękno oglądać zaczyna, ten stanął prawie
u szczytu. Bo tędy biegnie naturalna droga miłości, czy ktoś sam po
niej idzie, czy go kto drugi prowadzi: od takich pięknych ciał
z początku ciągle się człowiek ku temu pięknu wznosi, jakby po
szczeblach wstępował: od jednego do dwóch, a od dwóch do
wszystkich pięknych ciał, a od ciał pięknych do pięknych postępków,
od postępków do nauk pięknych, a od nauk aż do tej nauki na końcu,
która już nie o innym pięknie mówi, ale człowiekowi daje owo piękno
samo w sobie; tak że człowiek dopiero przy końcu istotę piękna
poznaje. Na tym szczeblu życia, Sokratesie miły – mówiła niewiasta
z Wieszczego Grodu w obcym kraju – na tym szczeblu dopiero życie
jest coś warte; wtedy, gdy człowiek piękno samo w sobie ogląda.
Źródło: Platon, Uczta , [w:] Dialogi , tłum. Władysław Witwicki, Kęty 2005, s. 77.
“
Tematem Platońskiego dialogu Uczta jest miłość (gr.
eros ). W czasie przedstawionej w dialogu biesiady
wygłoszone zostają mowy uczestników ku czci Erosa.
W mitologii greckiej Eros był bogiem miłości
i namiętności seksualnej.
Źródło: domena publiczna.
Platońska teoria miłości odpowiada na
pytanie o stosunek dóbr realnych do
idealnych. Wyrażona w mowie Sokratesa
koncepcja nazywana bywa „drabiną Diotymy”,
bowiem wieszczka przedstawiła mu miłość
jako drogę stopniowego wznoszenia się od
piękna zmysłowego do piękna
ponadzmysłowego, idealnego. Pierwszym
przedmiotem miłości jest piękno cielesne.
Prowadzi ono jednak do zrozumienia, że od
pięknych ciał bardziej wartościowa jest
piękna dusza. Umiłowanie piękna duchowego
prowadzi do zrozumienia, że właściwym
przedmiotem miłości nie są ciała, ani nawet
dusze, lecz samo Piękno, wspólne wszystkim
pięknym przedmiotom. To z kolei pozwala
wznieść się jeszcze wyżej i ujrzeć wieczną
ideę Piękna.
Kochając, człowiek wznosi się po drodze
miłości. Na jej szczycie znajduje się idea
Piękna. Dobra realne są więc niezbędnym
etapem w drodze do Dobra idealnego,
a wszystkie piękne ciała, piękne uczynki są
odbiciem wiecznego, idealnego Piękna.
Umiłowanie piękna, które prowadzi człowieka od dóbr materialnych do idealnych, jest
zarazem dążeniem etycznym. U podstaw koncepcji miłości leżała bowiem szczególnie
istotna dla Platona teza, że Piękno i Dobro są ze sobą nierozerwalnie związane, jak gdyby były
dwiema stronami tej samej idei. Miłość w koncepcji Platona była więc zarazem dążeniem ku
Pięknu, jak i ku Dobru.
Miłość a cnota
Etyka Platona za wartościowe uznawała dobra idealne, zaś na ich szczycie znajdowała się
idea Dobra. Według Platona cnota polegała na dążeniu do niej. Nie chodziło o to, aby dobra
realne potępiać, lecz by zobaczyć w nich drogę do dóbr wyższego rzędu. Popędy ciągną
duszę człowieka w dół, ku temu, co cielesne. Natomiast miłość prowadzi człowieka w górę –
ku dobrom idealnym.
Walenty Wańkowicz, Portret Adama Mickiewicza na
Judahu skale , 1827-1828
Miłość platoniczna, w potocznym znaczeniu, to
uczucie idealne, pozbawione pierwiastka zmysłowego
i seksualnego. Odbiega ono od znaczenia, jakie sam
Platon nadawał miłości – Piękno idealne było
wprawdzie jej celem, ale miłość zmysłowa stanowiła
niezbędny etap w dążeniu do ideału.
Źródło: domena publiczna.
Platon przejął od Pitagorasa pogląd, że cnota to stan ładu i harmonii panujący w duszy. Uznał, że trzem
częściom duszy rozumnej, impulsywnej i pożądliwej odpowiadają trzy cnoty – mądrość, męstwo i panowanie
nad sobą. Czwartą cnotą, która łączy trzy pozostałe i harmonizuje działanie duszy była sprawiedliwość. Tak
powstała klasyczna teoria czterech cnót.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Przyjaźń w etyce Arystotelesa
Etyka Arystotelesa odrzucała istnienie idealnych dóbr. Jedyne, co istnieje, to dobra realne,
osiągalne cele, normy ustalane w sposób empiryczny. W przeciwieństwie do Sokratesa
i Platona Arystoteles uważał, że cnót jest wiele – tyle, ile czynności właściwych człowiekowi.
Zamiast określać, czym jest cnota sama w sobie, Arystoteles dążył w swojej etyce do
stworzenia wzoru człowieka dobrego i mądrego. Ten, kto w każdej sytuacji przyjmował
usposobienie zachowujące środek – a więc nie popadał w skrajności, lecz w każdej sytuacji
potrafił zachować się właściwie – posiadał eudajmonię, czyli doskonałość (słowo
tłumaczone również jako „szczęście”). W swojej teorii przyjaźni Arystoteles uzasadnia,
dlaczego przyjaźń jest niezbędna człowiekowi, który chce osiągnąć ową doskonałość
jednostkową, wymienił także trzy typy przyjaźni.
Arystotelesowska teoria przyjaźni
Arystoteles
Etyka nikomachejska
Pozostaje nam obecnie omówienie przyjaźni; jest ona bowiem pewną
cnotą lub czymś z cnotą związanym, a ponadto jest czymś dla życia
najkonieczniejszym; bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć,
“
Przyjaźń jest pewnym dobrem niezbędnym do tego, by osiągnąć eudajmonię, bez przyjaźni
człowiek nie mógłby być bowiem szczęśliwy. Arystoteles wymienił trzy rodzaje więzi
przyjacielskiej i uporządkował ją od najniższego do najwyższego, najbardziej szlachetnego
rodzaju.
Przyjaźń ze względu na przyjemność
Jest to przyjaźń pomiędzy ludźmi, którzy czerpią przyjemność z obcowania z przyjacielem,
np. dlatego, że jest to człowiek dowcipny. Nie sama osoba przyjaciela wzbudza więc taką
przyjaźń, lecz wywoływana przez nią przyjemność.
Przyjaźń ze względu na korzyści
Jest to przyjaźń pomiędzy ludźmi, którzy czerpią z niej korzyść; przyjaźnią się więc ze sobą
tylko ze względu na dobro, które z tego stosunku sami czerpią.
Przyjaźń ze względu na dobro
W odróżnieniu od dwu poprzednich typów przyjaźni, ta jest przyjaźnią doskonałą. Może ona
istnieć jedynie między ludźmi etycznie dzielnymi, posiadającymi doskonałość etyczną. Jest
ona oparta na życzliwości i bezinteresowna: przyjaciel życzy swojemu przyjacielowi dobrze
ze względu na niego samego, nie zaś ze względu na własne dobro, korzyści lub przyjemność.
Słownik
cnota
chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają
bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
przyjaciół; jakaż bowiem korzyść z takiej przyjemności, jeśli się jest
pozbawionym [możności] wyświadczania przysług drugim, z której
przede wszystkim i w sposób najchwalebniejszy korzysta się wobec
przyjaciół? I w jaki sposób można by pomyślności tej ustrzec
i uchować ją, nie mając przyjaciół? Przecież im większa, tym bardziej
jest narażona na niebezpieczeństwa. Także w ubóstwie i we
wszystkich nieszczęściach jedyną ucieczką są – wedle powszechnego
mniemania – przyjaciele. Przyjaźń dopomaga młodzieńcom do
unikania błędów, starszych otacza opieką i uzupełnia ich pracę w tym,
co przerasta ich nadwątlone siły, ludzi w kwiecie wieku pobudza do
większych czynów.
Źródło: Arystoteles, Etyka nikomachejska , tłum. Daniela Gromska, Warszawa 1982, s. 282.
(gr. arete – zaleta, doskonałość, cnota moralna) zbiór cech charakteru, postawa lub siła
moralna charakteryzujące jednostkę, która żyje według norm etyki i dąży do osiągnięcia
doskonałości osobistej; życie cnotliwe polega na przedkładaniu dobra etycznego nad
przyjemności.
empiryzm
(gr. émpeiros – doświadczony) stanowisko teoriopoznawcze głoszące, że wiedza, jaką
posiada człowieka pochodzi z doświadczenia zmysłowego
etyka
(gr. ethos – zachowanie) dziedzina filozofii zajmująca się rozważaniami dotyczącymi zasad
i norm postępowania
eudajmonizm
(gr. eudaimon – szczęśliwy) pogląd etyczny, zgodnie z którym najwyższym dobrem
i ostatecznym celem życia człowieka jest szczęście; eudajmonistami byli: Demokryt,
Arystoteles, epikurejczycy, stoicy, św. Augustyn, św. Tomasz; u Arystotelesa eudajmonia to
stan doskonałości etycznej, szczęścia, w którym człowiek za pomocą rozumnego
kierowania wolą osiągną stan, który jest zgodny z jego naturą
idea
(gr. idea  – to, co widoczne; kształt; wyobrażenie; postać; wzór) u Platona: samoistne,
wieczne, niezmienne, niezłożone, ogólne i doskonałe byty, które są wzorami zmiennych
bytów materialnych
idealizm
(gr. idea  – to, co widoczne; kształt; wyobrażenie; postać; wzór) w ontologii: stanowisko
głoszące, że jedynym istniejącym samoistnie bytem jest idea, duch, itd. (byt niematerialny),
który istnieje niezależnie od rzeczywistości materialnej; rzeczywistość idealna może być
przyczyną lub – jak u Platona – wzorem rzeczywistości materialnej

Autor: Katarzyna Maćkowska
Przedmiot: Filozofia
Temat: Miłość i przyjaźń jako problemy etyczne
Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy.