Kiedyś się zastanawiałem Andrzeju, dlaczego nasz kraj stracił suwerenność. Doszedłem do wniosku że ludzie już nie chcieli za niego walczyć, bo nie była im Ojczyzna Matką. A ci co chcieli to było ich mało. Oczy mi otworzyła lektura Kordiana i chama, Kruczkowskiego. Gdzie mamy dwu podchorążych jeden pochodzenia chłopskiego, a drugi szlacheckiego i temu pierwszemu, to Car dał wolność, a nie Polska, więc o co ma walczyć? O wolność dla szlachty, a dla siebie, o....... niewolnictwo? To taka miała być Polska? Bogata elita i nędza chłopska?
Kruczkowski ma co prawda dwóch głównych bohaterów: chłopa, wykształconego na nauczyciela, Kazimierza Deczyńskiego („chama”) i Felusia Czartkowskiego, studenta w szkole podchorążych, gdzie przygotowują powstanie listopadowe („Kordiana”), ale tak naprawdę nie wydaje się być żadnym z nich przesadnie zainteresowany. Owszem, Kazimierz pojawia się na samym początku i wytrwa z nami do końca powieści, Feluś pojawi się mniej więcej w środku i też zostanie. Obu autor podda wielu czasowym przeskokom, przerzuci ich – niczym niezrównany mistrz w tym fachu, Żeromski Stefan – po mapie, tak że w sumie co do ewolucji bohaterów nie musimy być jakoś bardzo przekonani. Pozostali bohaterowie pojawiają się i znikają, nawet jeśli poświęcono im znaczną ilość miejsca (uświadomiony klasowo kowal Mikołaj Derkacz, podły wyzyskiwacz Czartkowski, sympatyczny urzędnik pan Wencel) albo w ogóle pojawiają się na użytek jednej-dwóch scen, w których Kruczkowski coś chce podkreślić (Aniela Czartkowska, którą widzimy w dwóch scenach: w jednej masturbuje się na ławce w ogrodzie do ballad Mickiewicza, w drugiej wzdycha ciężko, acz nieokreślenie, już jako stateczna mężatka).
Generalnie bowiem, odnoszę takie wrażenie, chodzi tu bardziej o przesłanie i morał, niż o zakręty fabuły. Nie oznacza to, że nie da się w „Kordiana i chama” wciągnąć. Niżej (czy też wyżej, w zależności od blogowego szablonu) podpisana najlepszym tego przykładem. Byłam bardzo ciekawa, jak też Kruczkowski zakończy powieść i jak potoczą się losy bohaterów. No, ale wracając do morału i przesłania. To jest niewątpliwie powieść, w której autor wykłada nam – czasami ustami bohaterów, czasami każąc się nam przyglądać poszczególnym scenom – kwestię związaną z formowaniem się narodu i czemu to wcale nie było takie proste, walczyć za „wolność naszą i waszą”, kiedy szlachta nadal miała nieograniczoną właściwie władzę nad chłopami. Nie bez kozery wybrałam sobie za nagłówek tego akapitu cytat ze słowem „plantatorzy”. Bo można spokojnie czytać dzisiaj „Kordiana i chama” jako polską powieść kolonialną. Wiem, że czytuje się beletrystykę dotyczącą Kresów często właśnie w tym kluczu, ale wcale nie trzeba geograficznie tak daleko sięgać. Można w Kaliskie, gdzie zaczyna się powieść, i też znajdziemy się w świecie dziwnie przypominającym ten, gdzie wiek XIX dostarczył nam opisów społeczeństw żyjących z pracy niewolniczej.
Ale przecie jest prawo w naszym królestwie polskim!
Chłopi, tacy jak ich opisuje Kruczkowski, mają – mówiąc kolokwialnie, ale dosadnie – przerąbane. Są w większości niepiśmienni, nie umieją pojąć wszystkiego, co ich otacza, przypisać temu kategorii i ich własne doświadczenia ubierają tylko w formę rytualnych narzekań. Niewiele pola do popisu zostawia im prawo, które pozostaje w rękach silniejszego i w ramach którego „ręka rękę myje”. W dodatku, przyjrzyjcie się opisom: Kruczkowski tworzy z chłopów niemal osobną rasę. Nie ma tu mowy o tym, że chłopi pochodzą od Chama, a szlachta od Jafeta, w ogóle motywacje religijne są właściwie nieobecne, a jeśli już, to raczej skręcają w stronę mocno zaangażowaną politycznie. Nie, chłopi są jakby inną rasą: wodnistooką, przeważnie lnianowłosą, kłębiącą się po chatach i mrącą z biedy, ogłupienia i ciemnoty, w której chce ich trzymać ta „rasa” od nich „wyższa”. Szlachtę też – chociażby nasz główny bohater, Kazimierz – widzi jako odrębny stan: ludzie w nim urodzeni mają już od dzieciństwa gesty pełne godności, politowania dla tych, którzy urodzili się gorzej, pewność siebie i dobry humor. Czemu mają mieć zły, jeśli zasadniczo wszystko im się udaje?
https://pierogipruskie.pl/2018/07/wies-byla-ponura-jak-zawsze-albo-o-kordianie-i-chamie-l-kruczkowskiego/
Zablokowano
